Genel Denetim Standartlarý
Denetim, bir doðruluk, uygunluk ve akýlcýlýk sorgulamasý olduðundan, denetim faaliyetinin bizzat kendisinin de kalite ve güvenirlik sorgulamasýnýn yapýlmasý bir zorunluluktur.
Denetimde kalite ve güvenirliðin güvencesi ise, denetim faaliyetinin önceden belirlenmiþ ölçütlere uygunluðuna baðlýdýr. Bu belirleme bizi denetçinin niteliklerine ve denetim sürecinin geneline yönelik denetim standartlarýna ulaþtýrýr.
Denetim standartlarý bir yerde yapýlan iþin kalitesine iliþkin ölçütler bütünü olup, hem kiþisel özellikleri itibariyle denetçiyi, hem de baþýndan sonuna kadar tüm denetim sürecini kapsar.
Denetim standartlarý, denetçiye mesleki sorumluluðunu yerine getirmesinde yardýmcý olan, ona denetim faaliyetinde ýþýk tutan genel ilkelerdir. Yapýlan denetimin uygun ve geçerli kabul edilebilmesi için denetçinin bu ilkelerden hiçbir þekilde ayrýlmamasý gerekir.
Meslek örgütlerince kabul edilmiþ ve denetim kuruluþlarý ile denetçilerin uymak zorunda olduklarý standartlara “Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý” denilmektedir. Bu standartlar ilk defa 1947 yýlýnda Amerikan Yeminli Serbest Muhasebeciler Enstitüsü (American Institute of Certified Public Accountants- AICPA) tarafýndan kabul edilmiþtir. AICPA tarafýndan yayýnlanan bu standartlar, bir çok ülkede benimsenmiþ ve günümüze çok az deðiþikliðe uðrayarak gelmiþtir.
Birçok ülkenin kamu denetim organlarý ve muhasebe kuruluþlarý denetim standartlarý yayýmlamýþlardýr. Yine Uluslararasý Yüksek Denetleme Kurumlarý Birliði (International Organization of Supreme Audit Institutions- INTOSAI) tarafýndan da en son 1995 yýlýnda denetim standartlarý yayýnlanmýþ bulunmaktadýr.
Ancak denetim organlarý ve muhasebe kuruluþlarý tarafýndan yayýnlanan denetim standartlarý büyük oranda benzerlikler göstermektedir. Bu nedenle bu çalýþmada daha çok AICPA tarafýndan yayýnlanan “Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý” dikkate alýnmýþ ve muhasebe denetimine iliþkin olan standartlar genel standartlara dönüþtürülmüþtür.
Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý denetçilere ayrýntýlý olarak yol gösteren ve onlara denetim sýrasýnda neler yapmalarý gerektiði, hangi denetim yöntemlerine baþvurmalarý konularýnda ayrýntýlý bilgiler veren denetim kýlavuzu niteliðinde standartlar deðildir. Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý genel nitelikli standartlar olup, sadece ilk on standarttýr. Zaman zaman bunlarla ilgili yorumlar ve açýklayýcý alt ilkeler yayýnlanmakta, yorumlayýcý ve açýklayýcý nitelikteki ilkelere sadece denetim standartlarý denilmektedir.
Denetim ile ilgili bir sorun ortaya çýktýðýnda bu sorunu çözümlemek amacýyla resmi olarak yayýnlanan yorumlayýcý ve açýklayýcý alt ilkeler denetim standartlarýný oluþturmaktadýr. Her denetçi on adet Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarýna aykýrý olmayan bu denetim standartlarýna da uymak zorundadýr. Yine Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý denetim faaliyetleri açýsýndan uyulmasý gereken asgari standartlardýr. Bunlarý denetim kurallarýnýn bütünü olarak deðerlendirmemek gerekir. Karþýlaþýlan bir durumu dikkate almadan sadece standartlara dayanarak denetimin kapsamýný daraltmaya çalýþan bir denetim anlayýþý, denetim standartlarýnýn özüne aykýrýlýk oluþturur.
Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarý; Genel Standartlar, Çalýþma Alaný Standartlarý ve Raporlama Standartlarý olmak üzere üç ana gruba ayrýlýr ve toplam on adettir.
A- GENEL STANDARTLAR
Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarýnýn birinci bölümü genel standartlara ayrýlmýþtýr. Bu standartlar denetçilerin karakterleri, davranýþlarý ve mesleki eðitimleri ile ilgili esaslarý içerir. Bu açýdan bu standartlara kiþisel standartlar adý da verilir.
1- Mesleki yeterlilik:
Denetim bir uzman olarak gerekli teknik eðitim ve yeteneðe sahip kiþi veya kiþilerce yapýlmalýdýr. Denetçiler tarafýndan düzenlenen denetim raporlarýnýn kullanýcýlarý, denetim görüþünü bildiren denetçiyi veya denetçileri tanýmaz. Kullanýcýlar için önemli olan güvenilir nitelikte bir denetim görüþünün bildirilmiþ olmasýdýr. Güvenilir ve kaliteli bir denetim görüþüne ulaþmak için bu iþlevi yürüten denetçinin belirli bir mesleki eðitime, deneyime ve yeteneðe sahip olmasý ve denetim faaliyetini tam bir baðýmsýzlýk ile yürütmesi zorunludur.
Mesleki yeterlilik denetçiler için birinci genel standart tarafýndan zorunlu bir koþul olarak aranmaktadýr. Bu standarda göre, denetim faaliyeti ancak gerekli teknik eðitim ve yeteneðe sahip uzman kiþilerce yürütülmelidir. Genel olarak denetçilik yeterliliðini almýþ kiþilerin gerekli teknik bilgi ve yeterliliðe sahip olduðu varsayýlýr. Ancak denetçilik belgesini almak için kiþinin sýnava tabi tutulmasý gerekir. Bu sýnavda denetçinin teorik bilgi düzeyi ölçülür ve denetçi yardýmcýsý olarak mesleðe baþlarlar.
Diðer bir çok meslekte olduðu gibi denetim mesleðinde de iþ baþýnda eðitim çok önemlidir. Bu eðitim genel olarak deneyimli uzman bir denetçinin yanýnda yardýmcý denetçilik yapýlarak sürdürülür. Uzman denetçiler kendi mesleki bilgi ve deneyimlerini yanlarýnda çalýþan genç yardýmcý denetçilere aktararak onlarýn mesleki açýdan üstün nitelikli uzman denetçiler olarak yetiþmelerine çaba harcar. Bu, denetçilik mesleðinin öngördüðü yüce bir davranýþtýr. Denetçi yardýmcýlýðý süresi sonunda yeterlilik sýnavýna tabi tutulan denetçi yardýmcýlarý bu sýnavý da baþarmalarý halinde denetçi yeterlilik belgesini kazanarak denetçi olurlar.
Baþarýlý bir denetçi yakýn geçmiþte kazandýðý mesleki eðitimin, yakýn gelecek için yeterli olmadýðýný düþünen bir kiþidir. Bu açýdan baþarýlý denetçinin kendisini durmadan yenilemesi gerekir. Ýyi bir denetçi çeþitli eðitim programlarýna devam ederek, mesleki yayýnlarý izleyerek kendini yeniler, etkinlik ve verimliliklerini artýrarak birinci genel standardýn öngördüðü düzeyde bir denetçi olarak kalmaya çaba gösterir.
2- Baðýmsýzlýk ve tarafsýzlýk:
Denetim görevi ile ilgili tüm konularda denetçi veya denetçiler baðýmsýz düþünme mantýðý içinde olmalýdýr. Baðýmsýzlýk, denetim çalýþmalarýnýn dürüst ve tarafsýz olarak yürütülmesini saðlayacak anlayýþ ve davranýþlar bütünü olarak algýlanmalýdýr. Ýkinci genel standart denetçilerin baðýmsýz düþünme mantýðý içinde olmalarýný öngörmektedir. Baðýmsýzlýk denetim mesleðinin temelini oluþturur. Tarafsýz ve dürüst davranma olarak tanýmlanan baðýmsýzlýk denetçilerin vazgeçemeyecekleri bir niteliktir.
Denetim raporlarýný kullananlar denetçilerin baðýmsýz olduðuna inanýrlar. Böyle bir inanç denetçilik mesleðinin varlýðý için en önemli güvencedir. Kullanýcýlar denetçinin baðýmsýzlýðýný kuþku ile karþýladýklarý durumlarda, denetçinin bildirmiþ olduðu denetim görüþü onlar için bir anlam taþýmayacaktýr. Böyle bir durumda da bir denetim iþlevinden söz edilemez. Bu bakýmdan denetim görevi yapanlar adalet daðýtýmý ile yükümlü yargýç kadar tarafsýz ve baðýmsýz, ön yargýlardan ýrak bir tutum içinde olmalý ve denetim sonunda kanaatlerini belirtirken sadece kendi iradelerine baðlý kalmalýdýrlar.
3- Mesleki özen:
Bu standarda göre mesleki yeterliliði sahip ve baðýmsýz davranan her denetçi görevini sürdürürken ve raporunu düzenlerken mesleki özen ve titizliði göstermelidir. Bu bakýmdan denetim görevlilerinin denetim çalýþmalarýnda, denetim ilke ve kurallarýna eksiksiz uymalarý, yeterli miktarda ve ihtiyaca cevap verecek nitelikte ve güvenirlikte kanýt toplamalarý ve bunlara göre deðerlendirme yapmalarý vazgeçilmez bir zorunluluk olarak kabul edilmelidir.
Bu standart kaliteli bir denetim yapýlmasý açýsýndan genel bir açýklamayý getirmektedir. Denetçiden beklenen, onun uzmanlýðýný özen ve titizlilikle ortaya koymasýdýr. Gereken titizlik ve çabayý göstermeyen bir denetçi meslek ahlakýna aykýrý davranmýþ olur. Mesleki özen ve titizliðin gösterilmesi bir yerde denetçinin tüm denetim standartlarýna eksiksiz bir biçimde uymasý ile saðlanýr.
B- ÇALIÞMA ALANI STANDARTLARI
Çalýþma alaný standartlarý genel standartlara oranla daha özeldir.
Çalýþma alaný standartlarý denetçiye güvenilir bir denetim görüþüne ulaþmak için kanýt toplamada ve kanýtlarý deðerlemede kýlavuz olur.
1- Planlama ve gözetim:
Çalýþma alaný standartlarýndan birincisi denetim çalýþmasýnýn iyi bir þekilde planlanmasýný ve varsa denetçi yardýmcýlarýna iyi bir þekilde nezaret edilmesini öngörmektedir. Denetimde planlama çalýþmalarý hazýrlanýrken iþgücü planlamasý, zaman planlamasý ve kaynaklarýn verimli kullanýmýnýn planlamasý yapýlmalýdýr.
Denetim görevlileri, denetlenecek kuruluþun kendisi ve faaliyet gösterdiði alan hakkýnda bilgi sahibi olmalýdýr. Uygun bir denetim planlamasý yapabilmek için kuruluþun organizasyon yapýsý, kuruluþ yeri, ürettiði mal veya hizmetlerin niteliði, yatýrýmlarý, alýmlarý, pazarlama faaliyetleri, finansal yapýsý, iþ iliþkisinde olduðu üçüncü kiþiler gibi birçok konuda bilgi toplanmalýdýr. Denetçi bu konularda bilgi sahibi olduktan sonra Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarýnýn öngördüðü kalitede bir denetimin gerçekleþtirilmesi için uygun bir denetim planý hazýrlar.
Planlama ile ilgili çalýþmalar ayrý ayrý belgelenerek bir denetim programý hazýrlanýr. Planlamada eðer dahil olunan denetim kuruluþunun bir denetim kýlavuzu varsa bu kýlavuz denetimin planlanmasýnda yol gösterici olacaktýr. Denetim programýnda izlenecek yol ve denetim iþlemleri ayrýntýlý biçimde gösterilir. Denetim görevinin yürütülmesi sýrasýnda denetçi yardýmcýlarýndan yararlanýlýr. Denetçi yardýmcýlarýnýn faaliyeti, denetimin yürütülmesinden sorumlu olan uzman denetçi tarafýndan sýký bir þekilde kontrol edilir. Bu kontrol hem uygun ve kaliteli bir denetimin gerçekleþtirilmesi ve hem de denetçi yardýmcýlarýnýn iyi bir biçimde eðitilip yetiþtirilmeleri açýsýndan gereklidir.
Denetçi yardýmcýlarý, sorumlu denetçinin verdiði direktifler dahilinde, denetim programlarýna uygun olarak görevlerini yerine getirmeye çalýþýrlar. Denetim programlarýnda veya varsa denetim kýlavuzlarýnda, gerekli denetim kanýtlarýnýn toplanmasý için nasýl bir yol izleneceði ayrýntýlý olarak belirtilmiþtir. Denetçi yardýmcýlarý, çalýþmalarý sýrasýnda sýk sýk sorumlu denetçiye baþvurarak takýldýklarý konularda yardým isterler ve konularýn kendi açýlarýndan aydýnlanmasý için sorumlu denetçi ile mesleki tartýþmalarda bulunurlar. Sorumlu uzman denetçilerin denetçi yardýmcýlarý üzerindeki gözetimlerinin sýnýrýnýn ne olmasý gerektiði konusunda kesin kurallar bulunmamaktadýr. Ancak bu gözetimin kapsamý;
-Denetçi yardýmcýsýnýn genel ve mesleki bilgi düzeyine,
-Denetçi yardýmcýsýnýn konusundaki deneyimine,
-Denetim konusunun zorluk ve karmaþýklýk derecesine baðlýdýr.
2- Ýç kontrol sistemi:
Denetim yöntemlerinin baðlý olduðu testlerden alýnacak sonuçlarýn saptanmasý amacýyla ve güvenilir bir temel olarak mevcut iç yönetim ve iç kontrolün gereði gibi incelenmesi ve deðerlendirmesi yapýlmalýdýr.
Bu standart denetimin kapsamý ve sýnýrlarýnýn, denetlenen kuruluþun iç kontrol sisteminin deðerlendirilmesinden sonra kararlaþtýrýlmasýdýr. Bir kuruluþun etkin bir iç kontrol sisteminin bulunmasý, yayýnlanan raporlarýn ve bilgilerin doðruluk ve güvenirlik derecesini artýrýr. Etkin bir iç kontrol sisteminin bulunmasý raporlarýn ve bilgilerin hatalý olma riskini azaltýr. Hata riskinin az olmasý ise denetim görüþüne ulaþmada gerekli olacak denetim iþlemlerinin sayý ve kapsamýnýn daralmasýna neden olur.
Çalýþma alaný standartlarýndan ikincisi denetçinin iç kontrol sistemini gözden geçirip, bir deðerleme yapmasýný öngörmektedir. Bu standarda göre iç kontrol sisteminin gözden geçirilip deðerlemesinin yapýlmasýnda iki amaç bulunmaktadýr. Birincisi, sistemin kendisine olan güveninin araþtýrýlarak sistemin etkinliðinin saptanmasýdýr. Kuruluþun sahip olduðu iç kontrol sistemi ne kadar etkin ise, denetçinin güveni o kadar fazla olacak ve buna baðlý olarak da denetim riski azalacaktýr. Ýkincisi ise, uygun bir denetim görüþüne ulaþmada uygulanacak denetim iþlemlerinin kapsamýný ve ayrýntý derecesini belirlemektir. Bu ise denetçinin hazýrlayacaðý denetim programý büyük ölçüde kuruluþtaki iç kontrol sisteminin etkinliðine veya zayýflýðýna baðlýdýr.
3- Kanýt toplama:
Denetim konusu olan olaylar ve konular hakkýnda bir görüþe varmak için makul bir temel saðlayacak kanýtlar, soruþturmalar, gözlemler, araþtýrmalar yoluyla yeter ölçüde yararlý bilgiler elde edilmelidir. Çalýþma alaný standartlarýndan üçüncüsü, bir denetim görüþüne ulaþmadan önce yeterli miktarda uygun kanýt toplanmasýný öngörmektedir. Ne kadarlýk bir miktarýn yeterli olacaðý denetçinin yargýsýna kalmýþtýr. Denetçi toplayacaðý denetim kanýtlarýnýn miktarýný kuruluþun iç kontrol sisteminin etkinliðine, denetlenen olayýn niteliklerine ve de genel olarak denetlenen kuruluþun durumuna göre belirleyecektir.
Denetim konusuyla ilgili olarak yeterli sayýda kanýt toplanmasýnýn yaný sýra bu kanýtlarýn uygun kanýtlar olmasý da gerekmektedir. Buradaki uygunluk ayný zamanda kalite anlamýndadýr. Buna göre denetçi yeterli sayýda kaliteli kanýt toplamakla yükümlüdür. Miktarda olduðu gibi, kanýtýn uygunluðunun belirlenmesi de denetçinin yargýsýna kalmaktadýr. Genel olarak bir denetim kanýtýnýn kalitesine etki yapan etmenler; kanýtýn geçerliliði, nesnelliði, zamanlýlýðý ve sürekliliðidir.
Denetim kanýtlarý, denetlenen kuruluþ tarafýndan hazýrlanarak denetçiye verilebileceði gibi, denetçi tarafýndan çeþitli denetim yöntem ve iþlemleri uygulanarak kuruluþ içinden veya kuruluþ dýþýndan toplanabilir. Denetim kanýtlarý elde edildikleri kaynaklar açýsýndan;
-Fiziksel olarak varolanýn saptanmasý amacýyla denetçinin fiziki incelemeleri sonucu elde edilen direkt kanýtlar (stoklarýn ve kasanýn sayýmý, yerlerinde görülerek varlýklarýn saptanmasý vb.),
-Ýç ve dýþ mevzuata uygun olarak davranýlýp davranýlmadýðýný saptamak amacýyla denetçinin araþtýrmalarý ve gözlemleri sonucu toplanan uygunlukla ilgili kanýtlar (yasalar, yönetmelikler, tebliðler ve üst yönetim kararlarý gibi),
-Denetlenen kuruluþ dýþýndaki kiþi, kurum ve kuruluþlardan alýnan bilgiler,
-Kuruluþtan veya kuruluþla iþ yapanlardan alýnan bilgiler,
-Kuruluþ içinde hazýrlanan belgesel kanýtlar,
-Kuruluþ dýþýndan hazýrlanarak kuruluþa gönderilen ve kuruluþta saklanan belgesel kanýtlar (banka hesap özetleri, satýcý faturalarý vb),
-Kuruluþ dýþý kaynaklarca hazýrlanarak doðrudan doðruya denetçiye gönderilen dýþ belgesel kanýtlar,
-Denetçi tarafýndan düzenlenen analitik kanýtlar (ekonomiklik, kârlýlýk ve verimlilik analizleri gibi), þeklinde sýnýflamaya tabi tutulur.
C- RAPORLAMA STANDARTLARI
Kullanýcýlar açýsýndan mesleki bir incelemenin yapýlmýþ olduðu konusundaki tek kanýt denetim raporudur. Bu açýdan denetim raporunun mesleki bir görüþle hazýrlanmasý ve kullanýcýlara sunulmasý gereklidir. Raporlama standartlarý denetim raporunun yapýsý ve hazýrlanmasý ile ilgili ilkeleri içerir. Toplum içi haberleþmenin ve bu konuda ortak bir kullanma zorluðu, raporlama standartlarýnýn genel standartlara ve çalýþma alaný standartlarýna oranla çok daha kesin ve özel olmalarý gerekir.
Aðýrlýklý olarak dýþ denetime ve amacý itibariyle de özellikle finansal denetime yönelik olan AICPA tarafýndan yayýnlanmýþ olan Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarýnýn her türlü denetim faaliyetleri için deðiþmeden geçerli olmasý söz konusu deðildir. Doðal olarak da yapýlan denetimin özelliðine göre farklý standartlarda saptanabilir. Özellikle AICPA tarafýndan yayýnlanan raporlama standartlarý tamamen finansal denetime yöneliktir. Uygunluk denetimi ve performans denetiminde veya diðer farklý denetim konularýnda farklý standartlar, özellikle raporlama standartlarýnýn olabileceði doðaldýr. Raporlama standartlarý, denetim sonucunun yazýyla bildirilmesine iliþkin standartlardýr.
AICPA tarafýndan yayýnlanan Genel Kabul Görmüþ Denetim Standartlarýndan genel standartlarý ile çalýþma alaný standartlarý tüm denetim mesleði için geçerli olsa da, özellikle raporlama standartlarý sadece finansal tablo denetimi (muhasebe denetimi–auditing) geçerlidir. Ancak tüm denetim mesleklerinde, denetim sonucunda denetim görüþü bildirme yükümlülüðünün getirdiði, raporlama standardý zorunluluðu AICPA tarafýndan yayýnlanan raporlama standartlarýna çok da aykýrýlýk oluþturmamaktadýr.
1- Genel kabul görmüþ muhasebe ilkelerine uygunluk:
Denetim raporu, finansal tablolarýn genel kabul görmüþ muhasebe ilkelerine uygun olarak düzenlenip düzenlenmediðini belirtmelidir. Uzman denetçi; finansal tablolarýn genel kabul görmüþ kuruluþun finansal durumunu, finansal durumundaki deðiþiklikleri ve faaliyetlerle ilgili sonuçlarý doðru ve dürüst bir biçimde sunduðu konusunda bir yargý bildirmektedir. Denetçinin böyle bir yargýya ulaþmasý için dürüstlükle ilgili belirli ölçütlerden yararlanmasý gerekir. Bu ölçüt ise genel kabul görmüþ muhasebe ilkeleridir. Bu standart, denetçinin raporunda genel kabul görmüþ muhasebe ilkelerine uyulmasý gerektiðini açýkça öngörmektedir. Bu ilkelere açýkça uyulmamýþ olunduðu durumlarda denetçi bunun sonuçlarýný da açýklamakla yükümlüdür.
2- Süreklilik:
Denetim raporu, muhasebe ilkelerinin geçmiþ dönemle baðlantýlý olarak cari dönemde de deðiþmeden uygulanmýþ olup olmadýðýný açýkça belirlemelidir. Süreklilik ilkesi dönemlere ait finansal tablolarýn karþýlaþtýrýlabilmesine olanak saðlar. Finansal tablolarýn karþýlaþtýrýlabilmesi için bunlarýn dayanaðý olan ilkelerin yýldan yýla deðiþmemiþ olmalarý zorunludur. Ancak geçerli nedenlerin bulunduðu durumlarda kuruluþlar uyguladýklarý ilke ve yöntemlerde deðiþiklik yapabilirler. Ancak bu deðiþiklikler ve bunlarýn parasal etkileri finansal tablolarýn dipnotlarýnda açýklanýr. Denetçi, bir önceki döneme göre deðiþiklik yoksa bunu raporunda belirtmez, fakat deðiþiklikler varsa bu deðiþiklikleri raporunda belirtmelidir.
3- Açýklayýcý bilgiler:
Finansal tablolardaki bilgi verici açýklamalar, raporda aksi belirtilmedikçe makul ölçüde yeterli sayýlmalýdýr. Finansal tablolar çeþitli gruplara alacaklarý ekonomik kararlar için gerekli olan geçerli bilgiler sunarlar. Karar alýcýlar için bu bilgiler zamanýnda, eksiksiz, geçerli ve tarafsýz olmalýdýr. Bu bilgilerin kimler tarafýndan kullanýlacaðý ve hangi tür ekonomik kararlara dayanak olacaklarý denetçi tarafýndan bilinemez. Finansal tablolar mümkün olduðu kadar fazla kullanýcýya hitap edebilmek için geniþ amaçlý olarak düzenlenir. Denetçi finansal tablolarda yer almasý gereken açýklayýcý notlarý da inceleyerek, bu tablolarýn kendilerinden beklenen amacý yerine getirip getirmediklerini araþtýrýr. Yeterli derecede açýklamanýn olmamasý durumunda denetçi raporunda bunu belirtir.
4- Görüþ bildirme:
Yürütülen denetimin sonucu denetim raporunda açýklanýr. Denetim raporu, ya bir bütün olarak finansal tablolarla ilgili bir görüþün bildirilmesini kapsamalý ya da bir görüþ bildiremiyorsa bu durumu nedenleriyle birlikte açýklamalýdýr. Finansal tablolarla birlikte denetçinin adýnýn geçtiði bütün durumlarda, denetim çalýþmasýnýn niteliði ve varsa denetçinin üstlendiði sorumluluk derecesi denetim raporunda yer almalýdýr. Bu standart denetçinin finansal tablolarla olan iliþkisinin ve aldýðý sorumluluðun derecesinin belirtilmesini de zorunlu kýlmaktadýr. Denetim raporuyla finansal tablolarýn kullanýcýlarý, denetçinin görüþüne güvenerek, finansal tablolardaki bilgileri doðru ve güvenilir kabul ederler ve alacaklarý kararlarda kullanýrlar.
GENEL KABUL GÖRMÜÞ DENETÝM STANDARTLARI
Bu standartlar ilk kez 1947 yýlýnda Amerikan Sertifikalý Serbest Muhasebeciler Kurumu (AICPA) tarafýndan kabul edilmiþ ve birçok ülke tarafýndan benimsenmiþtir.
1-Genel Standartlar
a- Mesleki eðitim ve yeterlilik
b- Baðýmsýz davranabilme
c- Mesleðin gerektirdiði dikkat ve özenin gösterilmesi
2-Çalýþma Alaný Standartlarý
a- Denetimi planlama ve gözetim.
b- Ýç kontrol sistemi hakkýnda bilgi edinme
c- Yeterli ve güvenilir kanýt toplama
3-Raporlama Standartlarý
a- Genel Kabul Görmüþ Muhasebe Ýlkelerine uygunluk
b- Genel Kabul Görmüþ Muhasebe Ýlkelerinde deðiþmezlik (Devamlýlýk)
c- Mali tablolardaki açýklama yeterliliði
d- Görüþ bildirme
A-GENEL STANDARTLAR
Denetçiyle ve onun çalýþmasýnýn kalitesi ile ilgili standartlardýr.
1-Mesleki Eðitim ve Yeterlilik (Yetkinlik) Standardý: Denetim, bir denetçi olarak yeterli teknik eðitime ve yetkinliðe sahip kiþi veya kiþilerce yapýlmalýdýr.Yeterli eðitim ve yetkiniði olmayanlar denetim yapamaz.Yeterlilik üniversitede alýnan bilginin dýþýnda; baðlý olduðu denetim kurumunca gerçekleþtirilen kurs, seminer veya meslek içi eðitim programý yollarý ile elde edilir.
2-Baðýmsýzlýk Standardý (Baðýmsýz Davranabilme ): Denetçiler , denetim iþleri sýrasýnda iþletme ortaklarýnýn ve yetkililerinim etkisi altýnda kalmadan tarafsýz ve dürüst davranarak denetim faaliyetinde bulunmalýdýr.Genel Kabul Görmüþ Muhasebe Standartlarýna göre baðýmsýzlýðý gölgeleyebilecek durumlar;
- Denetlenen þirketle veya sahipleri ile ortak olmak
- Denetlenen þirketten maaþ, borç veya diðer nedenlerle maddi fayda saðlamak
- Dolaylý yada dolaysýz yoldan denetlenen þirketin hisse senedi ,tahvil vb. finansman araçlarýna sahip olmak
- Denetlenen þirketin ortak ve yöneticileri ile yakýn akraba olmak
- Denetlenen þirketten önemli sayýlabilecek tutarda hediye almak veya özel bir indirimle herhangi bir emtia vb. almak.
3-Mesleðin Gerektirdiði Dikkatin Gösterilmesi (Mesleki Özen Standardý): Denetçi denetim çalýþmasýný yürütürken dikkatli, özenli ve titiz çalýþmalý,denetim standartlarýna eksiksiz uymalýdýr.Bu standarttan amaç;ayný ve benzer koþullarla karþýlaþan basiretli ve uzman denetçiden beklenen dikkat ve özenin tüm denetçiler tarafýndan gösterilmesidir.
B-ÇALIÞMA ALANI STANDARTLARI
Denetim çalýþmalarý sýrasýnda izlenecek yöntemleri, öncelik ve denetimin ne þekilde yapýlacaðýný belirleyen standartlardýr.
1-Denetimi Planlama ve Gözetim Standardý: Denetimin planlamasý; müþteri firma hakkýnda bilgi edinme,uygulanacak denetim prosedürlerinin niteliðinin, zamanýnýn ve büyüklüðünün belirlenmesi ve uygun personelin görevlendirilmesi çalýþmalarýndan oluþur. Denetimde hangi konularýn ele alýnacaðý, bunlardan hangilerine öncelik verileceði, iþlerin bitim zamaný, kaç kiþilik grupla denetimin yürütüleceði, ve elemanlarýn niteliklerinin belirlenmesi bu aþamada yer alýr.Denetmen denetim faaliyetinde faaliyet yapan yardýmcýlarýnýn yönlendirilmesi ve kontrolünü yapmak zorundadýr.Yardýmcýlarýn yaptýklarý denetim ve tespit ettikleri hususlardan da denetçi kendisi sorumludur.
• SPK mevzuatýna göre yazýlý denetim programýnýn yapýlmasý zorunludur.
2-Ýç Kontrol Sistemi Hakkýnda Bilgi Edinme Standardý: Denetimi planlamak ve yapýlacak testlerin niteliðini, zamanýný ve büyüklüðünü belirlemek için iç kontrol yapýsý hakkýnda yeterli bilgi edinilmelidir.Etkin bir iç kontrol sistemi, tablolarýn güvenirliliðini arttýrýr, hata riskini düþürür, denetim iþleminin sayý ve kapsamýný daraltýr.
3-Yeterli ve Güvenilir Kanýt Toplama Standardý: Denetlenen mali tablolara iliþkin bir görüþe yeterli düzeyde temel oluþturmak amacýyla belge incelenmesi, gözlem, soru sorma, doðrulama vs.. yoluyla yeterli sayýda ve güvenilir kanýt elde edilmelidir.
C- RAPORLAMA STANDARTLARI:
Denetim sonucunda varýlan görüþün açýklandýðý raporlarýn kapsam ve düzenlemeleriyle ilgili standartlardýr.
1-Genel Kabul Görmüþ Muhasebe Ýlkelerine Uygunluk Standardý: Denetim raporunda tablolarýn GKGM. Ýlkelerine uygun olarak düzenlenip düzenlemediði belirtilmelidir.Denetçi, inceleme yaptýðý þirketin kayýtlarýnýn tutulmasý ve mali tablolarýn hazýrlanmasý sýrasýnda genel kabul görmüþ muhasebe ilklerine uyulup uyulmadýðýný araþtýrmak, incelemek ve görüþünü bildirirken bu ilkelere uygunluðun var olup olmadýðýný açýk olarak denetim raporunda belirtmek zorundadýr.
2-Genel Kabul Görmüþ Muhasebe Ýlkelerinde Deðiþmezlik Standardý (Devamlýlýk): Denetim Raporu, denetimin yapýldýðý dönemde uygulandýðý gözlemlenen GKGMÝ ve bunlarýn uygulanmasýnda kullanýlan yöntemler bir önceki dönemdeki uygulamalarla tutarlý deðilse, farklý uygulandýðý durumlar ve bu farklýlýðýn sonuçlarýný açýklamalýdýr.
3-Mali Tablolardaki Açýklamalarýn Yeterliliði (Yeterli Açýklama) Standardý:Denetim raporunda aksi belirtilmediði müddetçe yapýlan açýklamalarýn yeterli olduðu kabul edilir. Denetim iþleminde mali tablolarýn dipnot ve açýklamalarý da denetim kapsamýndadýr.Açýklamalarýnda denetlenmiþ olduðu raporda belirtilir.
4-Görüþ Bildirme Standardý: Denetçi, denetim iþlemi sonunda , denetçi görüþünü bildirmek zorundadýr.Açýklanan görüþ olumlu veya olumsuz yönde olabilir.Olumsuz ise , nedenlerinin denetim raporunda açýklanmasý gereklidir. | 