Karar Verme Teorileri
- Rasyonel karar verme
- Artırmacı (incrementalism) karar verme
- Karma /bağdaştırıcı (mixed scanning) karar verme
- Oyun kuramı
- Kamu tercihi kuramı
RASYONEL KARAR VERME MODELİ
Akılcılık (en yüksek kazanç-en düşük maliyet)
- Seçenekler arasından birini tercih etme sorunu
- Rasyonel Politika, en yüksek sosyal kazanç sağlayan karar(dır)/olmalıdır.
- Maliyeti yararını aşan hiçbir politika kabul edilmez/edilmemelidir.
- Karar verenler, politika seçenekleri arasından maliyetin üzerinde en büyük yararı sağlayanı seçer/seçmelidir.
- Rasyonel politikayı belirlemek için, politika yapanlar tüm toplumun değer önceliklerini ve bunların göreli ağırlıklarını bilir/bilmeli; tüm seçenekleri bilmeli; her seçeneğin sonuçlarını bilmeli, her seçeneğin maliyet ve yararını ölçmeli, seçeneklerden en etkili olanı ayırmalı.
- Buna göre, rasyonel karar verme sistemi, rasyonel politikanın temelini oluşturmalıdır.
- Amerika’da ilk kez baraj yapımında mühendislik alanında kullanılan yaklaşım, günümüzde tüm kamu harcama kararlarında kullanılmaya çalışılmaktadır.
Rasyonel Yaklaşımın kurucusu olarak görülen sosyal bilimci, Herbert Simon’dur (1957).
Rasyonel modelin özellikleri şunlardır:
- Belli bir sorunun varlığı (gereksinimlerin ve sorunun saptanması);
- Hedeflerin belirlenmesi (amaçlar ve hedefler önemlerine göre sıralanırlar);
- Alternatif seçeneklerin saptanması (bunlar incelenir);
- Seçeneklerin değerlendirilmesi (maliyetler ve karlar araştırılır);
- Tercih edilen alternatiflerin seçimi ( her seçenek diğerleriyle karşılaştırılır ve bir tanesi seçilir)
- Uygulama
- Son olarak sonucu izleme ve alınan derslerden geri besleme yapma (Leach, 1982:6).
- Graham Allison, 1962’deki Küba Füze Krizi’ni incelediği “Kararın Özü” (Essence of Decision) baslıklı kitabında, kriz sırasında isleyen kamu politikası karar süreçlerini anlamak ve anlatmak için üç farklı model kullanmıştır (Allison, 1971).
- Sovyetler Birliği’nin ABD’nin hemen yakınındaki Küba adasına nükleer baslıklı füzeler yerleştirmesiyle ve bunun ABD tarafından bir savaş nedeni olarak görülmesiyle başlayan kriz, 1962 yılı Ekim ayında dünyada milyonlarca insana nükleer bir savasın başlamak üzere olduğu endişesiyle haftalarca soğuk terler döktürmüştür.
- Küba’nın bombalanması ve hatta nükleer silahlarla vurulması fikirlerinin de masaya yatırıldığı bu süreçte, sonuçta adanın ablukaya alınarak diplomatik yollarla krizin çözülmesinin denenmesi yoluna gidilmiştir.
- Bu yaklaşım başarılı olmuş ve geleneksel veya nükleer bir savaşa gerek kalmadan diplomatik yollardan bulunan bir çözümle Sovyetler Birliği nükleer füzelerini Küba topraklarından çekmiştir.
- Allison, kitabında Küba Füze Krizi’nin yönetilmesi sürecinde ABD Başkanı ve çevresindeki yetkililerin ne yapmaya ya da yapmamaya nasıl ve neden karar verdiklerini incelemiştir. Yapılan inceleme sonucunda birbiriyle rekabet halinde olan üç farklı karar verme modelinin karar verme sürecinde etkili olduğu ortaya çıkmıştır:
1. Rasyonel karar verme modeli,
2. Örgütsel süreç karar verme modeli,
3. Bürokratik politika karar verme modeli.
Ussal modelde politika analiz uzmanlarının ulus devletlerin faydayı en çoklaştırıcı davranışlarını anlayıp tahmin edebileceği düşünülmektedir.
- Örgütsel süreç modelinde halihazırdaki örgütsel rutinler ve fiziksel yetkinlikler sonucunda karar seçeneklerinin sınırlandığı kabul edilir.
- Bürokratik politika modeli ise devlet hiyerarşisindeki tepe koltuklara yerleşmiş kamu örgütlerinin liderlerinin bürokratik güçlerini artırmak için yaptıkları pazarlıklar neticesinde karar seçeneklerini belirlediklerini savunur (Meek, 2007: 350).
|
