ODAK GRUP GÖRÜŞMESİ

ALİ GÜZEL

EĞİTİMDE ARAŞTIRMA YÖNTEMLERİ DERSİ ÖDEVİ

Giriş

İnsan tek başına yaşayan bir varlık değildir. Her insan değişik nedenlerle mutlaka bir grubun içinde vardır. İşte insan, çeşitli sebeplerle içinde bulunduğu gruba yönelik üretilen mala, hizmete veya programa ilişkin bir algı geliştirirken, mutlaka grubun diğer üyelerinden etkilenir. Bu etkileşimin ne ölçüde olduğunu, grubun üyelerinin bilinçli, yarı bilinçli veya bilinçsiz olarak sergiledikleri psikolojik ve sosyo-kültürel özelliklerin neler olduğu ve yaptıkları uygulamalar hakkında bilgi almayı, grup üyelerinin ortaya koyduğu davranışları, bu davranışların nedenlerini saptamak için, belirtilen konularda  araştırmaların yapılması gerekmektedir. Konu grup olunca, bunla ilgili en sağlıklı araştırma yöntemlerinden bir tanesi olan “Odak Grup Görüşmesi” aklımıza gelmelidir. Peki, nedir Odak Grup Görüşmesi;

Odak Grup Görüşmesi Nedir

Belirli bir konu çerçevesinde, seçilmiş katılımcılar grubunun ayrıntılı bilgi ve fikirlerini belirlemek amacıyla yapılandırılmış özel bir grup görüşmesi tekniğidir. En uygunu, grubun 10-12 kişiden oluşmasıdır. Görüşme, kişilerin düşüncelerini ve yaşantılarını açığa çıkarmak amacıyla soru sorma ve özetleme teknikleri kullanılarak bir uzman tarafından yönetilir. Veriler analiz edilerek katılımcıların dile getirdiği değerlendirmeler, kaygılar ve görüşlerin bir sentezi yapılır. Odak grup çalışmaları tek başına ya da niceliksel çalışmaların sonuçlarıyla birlikte, kararlara ve eylem planlarına yön verir (B. Zuhal, ?).

Tanımdan da anlaşılacağı gibi Odak Grup Görüşmesi, belirli bir konuyu ele alarak, konuyla ilgili kişiler arasından seçilmiş 10-12 kişi ile oluşturulan bir grupla belirlenen konu çerçevesinde, kişilerin görüşlerini ve tutumlarını açığa çıkarmak amacıyla, konun uzmanı tarafından yürütülen, araştırmayı yapan kişi yada kişiler tarafından önceden belirlenmiş sorular ışığında grubun ortaya koyduğu görüşlerin özetlendiği bir araştırma yöntemidir. Bu yöntemle elde edilen veriler değerlendirilir ve bu değerlendirme ışığında, (diğer araştırma yöntemleriyle de desteklene bilinir) belirlenen konu ile ilgili nelerin yapıla bilineceğine yönelik çalışmalara yön verilir.

Odak Grup Görüşmesi Nasıl Yapılır?

Odak grup görüşmesi 4 aşamada şekillendirilir bunlar;

1. Araştırmacı, araştıracağı konu ile ilgili kavramsal ve kuramsal çerçeveyi oluşturur ve buna göre planını yapar.

2. Bu aşamada aşağıdaki sorulara yanıt aranır.

       Kimlerle görüşüleceği.

       Neden o kişilerin seçildiği.

       Seçilen kişilerin ortak özelliklerinin neler olması gerektiği ve niçin?

       Görüşmede hangi başlıklar olması gerektiği.

       Hangi sorular hangi sırayla sorulması gerektiği ve nedeni.

3. Odak grup görüşmesinin zamanı, yeri, görüşme sırasında not alacak gözlemci belirlenir. Belirlenen yerde ve zamanda odak grup görüşmesi başlatılır.

4. Görüşme sonrasında; gözlemcinin tuttuğu kısa notlar ve ses kayıtlarının çözümlenmesi(kullanılmışsa) grubun içinde bulunduğu sosyal ortamın özellikleri de dikkate alınarak yapılır. Daha sonra katılımcıların konu ile ilgili bazı ilginç cümleleri de alınarak çalışma raporlaştırılır.

Odak Grup Görüşmesinin Özellikleri

Odak Grup Görüşmesinin özelliklerini 5 başlıkta toplayabiliriz. Bunlar (Akşit.B, 1992):

1.  İşin İçine İnsanı Katar. Genellikle 6-12 kişilik gruplardan oluşmakla birlikte, temel yaklaşım, her bireyin fikirlerini, görüşlerini ortaya rahatlıkla ortaya rahatlıkla koyabilmek için fırsat bulabileceği kadar küçük, değişik fikirlerin ortaya çıkabileceği kadar büyük olması.

2. Katılımcıların olabildiğince homojen olmasına ve birde birbirlerini tanımamalarına dikkat edilir. İdeal olarak katılımcıların birbirlerini hiç tanımamaları, birbirleri hakkında fikir sahibi olamamalarının gerektiğine inanılıyor. Çünkü sosyal hayatta veya iş hayatında sürekli olarak ilişkide olan insanlar, odak grup görüşmelerinde daha önceki deneyimlerine dayanan tepkiler gösteriyor olabilirler ve bu da tartışma için problem olabilir. Yada insanlar birbirlerinden saklamak istedikleri şeyleri orada tartışmazlar ve yine odak grup amacına ulaşamaz.

3.  Odak grup görüşmeleri bir veri toplama sürecidir.    Odak grup görüşmeleri araştırmacıya ilgi duyduğu alanda veri üretir. Davranışların belirleyici faktörleri hakkındabilgi kaynağı olarak odak gruplar şu iki soruya cevap bulmakta yardımcıdır: insanlar nasıl davranıyor ve neden böyle davranıyor? Odak grupların amacı, algıları, hisleri ve tüketicinin mal, hizmet veya karşısına çıkan fırsatları nasıl düşündüğü ve değerlendirdiği konusunda fikir edinmek, saptamalar yapmaktır.

4. Niteliksel verileri kullanılır hale getirir. Odak grup görüşmeleri katılımcıların fikirleri, algıları ve tutumlarının iç yüzünü anlamamıza yardım eder. Görüşmede katılımcılar, tıpkı gerçek hayatta olduğu gibi, birbirlerini etkilerler.

5. Odak gruplar odaklaşmış tartışmaya sahiptir. Tartışmanın başlık ve alt başlıkları, durum analizi mile temellendirilerek geliştirilmiş, önceden dikkatlice hazırlanmış ve sıralanmıştır.

Çalışmayı Yapacak Danışmanın Özellikleri

 Çalışmayı yapacak danışmanın belli özelliklere sahip olması gerekmektedir. Görüşmenin hedeflenen başarıya ulaşması, bu özelliklerin danışmanda ne kadarının olduğu ile doğrudan ilgilidir. Bu özellikler aşağıda maddeler halinde sıralanmıştır.

• Açık uçlu sorular sorarak tartışmayı teşvik eder; kişilerin düşünceleri, gözlemleri ve yaşantıları hakkında ayrıntılı bilgiler vermelerini sağlar.
• Söylenenlerin ardında yatanları ortaya çıkarmak için irdeleyici sorular sorar ve derinlemesine bilgiye ulaşır.
• Her ifadenin ne anlama geldiğini araştırır
• Söylenenleri tekrarlayarak yanlış anlamaları önler.
• Farklı ifadeler arasındaki ilişkilere dikkat çeker.
• Her katılımcının tartışmalarda yer almasına özen gösterir.
• Bir katılımcının görüşmeye egemen olmasına izin vermez.
• Çekingen katılımcıları göz ardı etmez.
• Katılımcıları hiçbir açıdan eleştirmez.
• Hiçbir ifadenin anlamıyla ilgili varsayımda bulunmaz.
• Kişisel görüş bildirmez.
• Konunun dağılmasına izin vermez.

Grup yöneticisi kadar, konuşmaları tutanağa dönüştüren raportör de önem taşır.  Verilerin analizi, oturum sırasında tutulan notların niteliğine ve düzgünlüğüne bağlıdır. Tutanaklar için, oturum öncesinde bir form hazırlanması kolaylık sağlar. Oturum sırasında olumlu ve olumsuz ifadeler ayrı ayrı sütunlara bütün ayrıntılarıyla yazılır.

Oturum öncesinde hazırlık yapılması gerekir. Çalışmanın amacına uygun olarak geniş ve dar kapsamlı konular birbirinden ayrılmalı, önem sırasına göre dizilmeli ve böylelikle  oturum gündemi belirlenmelidir. Oturum başında, çalışma yöneticisi konuyu tanıtır, katılımcılardan  ilk yaşantı örneklerini alır ve anlamlandırma sorularını kendi sistematiği içinde açar.

Ortalama bir oturum, konuyla ilgili duygu ve düşünceler tekrarlanmadan ortaya konacak şekilde, iki ila üç saatte toparlanmalıdır. Bu sürede 3-4 genel, 2-3 de irdeleme sorusuna zaman ayrılır.

Oturum öncesinde sorular belirlenmeli ve hatta mümkünse ön testten geçirilmelidir. Oturum sırasında genel sorularla başlanıp giderek daha ayrıntılı sorulara geçilmelidir.

Oturum sırasında genel sorularla başlanıp giderek daha ayrıntılı sorulara geçilir. Oturum sonuna gelindiğinde, konuşulmuş olan ana temalar kısaca özetlenir. Yanlış anlamalar önlenir ve son sözler alınır.

Odak grup çalışmalarında öznel veriler değerlidir. Tutanaklarda yer alan veriler içerik analizinden geçirilir. Katılımcılar arasındaki mutabakat, ortak yapı, temalar ve bu temaların altında yer alan ayrıntılı örneklerin sentezi yapılarak raporlanır.

Odak grup çalışması, niceliksel çalışmaların yansıtamadığı çeşitlilikte ve zenginlikte bilgi sağlar.  İhtiyaçları, değerleri, algıları, tutumları ortaya çıkararak verilere derinlik kazandırır, yanlış anlamaları ve genellemeleri önler. Rollerin ve sorumlulukların belirlenmesini kolaylaştırır.

Odak Grup Görüşmesinin Avantajları Nedir?

Araştırmanın sağladığı avantajları şu şekilde sıralayabiliriz (Akşit.B, 1992):

1. Tamamen sosyal ortamda geçtiği için, grubun doğal hareket etmesi söz konusudur. Grup üyeleri birbirlerinin fikirlerini doğal ortamda etkilerler. Grup üyeleri birbirlerini etkileyerek farklı düşünceler geliştirir.
2. Konu, doğal ortamda esnek bir şekilde ele alınabilir.ortamın özelliğine göre konu zenginleşip, gelişebilir.
3. Araştırma yüz yüze yürütüldüğü için, geçerlilik açısında araştırmacı geçerlilik açısından tatmin olur.
4. Diğer veri toplama yöntemlerine göre nispeten daha ucuzdur.
5. Zaman açısından bakıldığında kısa zamanda oldukça fazla veri elde etme şansına sahipsinizdir.

Odak Grup Görüşmesinin Sınırlılıkları Nedir?

Araştırmanın sınırlılıklarını şu şekilde sıralayabiliriz (Akşit.B, 1992):

1. Araştırmacı görüşme sırasında grup kontrolünü kaybedebilir ve bunun sonucunda grup araştırma konusunun dışına çıkabilir.
2. Toplanan verilerin analizi oldukça zordur.
3. Bu teknik eğitilmiş görüşmecileri gerekli kılar.
4. Her grubun farklı özellikler göstermesi araştırmacının işini zorlu kılar.
5. grubun bir araya getirilmesi, bir konu hakkında ortak düşünmeye sevk edilmesi, grubun homojen olarak oluşturulması oldukça zor konulardır.
6. Grupta herkesin görüşüne yer vermeyi sağlamak zordur çünkü bazı katılımcılar konuşmada istekli davranmazken bazıları da hiç susmak istemeyebilirler.  Bu durumda araştırmacının dengeyi sağlaması güç olabilir.

Odak Grup Görüşmesinin Kullanıldığı Yerlerden Bazıları

 Bu teknik oldukça geniş bir kullanım alanına sahip olmakla beraber özellikle;  tıpta, koruyucu sağlık hizmetlerinde, halk sağlığında ve ilaç sektöründe yaygın olarak kullanılmaktadır. Ayrıca şirketler piyasaya sundukları mal ve hizmetlerin toplum tarafından nasıl karşılandığını, müşteri memnuniyetlerini araştırmada bu araştırma yöntemini kullanmaktadırlar.

       Şirketlerde

       İlaç Sektöründe

       Tıpta

       Sağlıkta

       Halkla İlişkilerde

       Eğitimde

       Bankalarda

       Koruyucu sağlık hizmetlerinde

       Halk sağlığında

Yukarıda sırlanan alanlarda Odak Grup Görüşmesi yapılmaktadır.

Sonuç

        Odak Grup Görüşmesini, 8-10 ve ya 12 kişiden oluşan bir grupla, önceden belirlenmiş araştırma konusu çerçevesinde, önceden şekillendirilmiş fakat esnek soruların gruba yöneltilmesi ve grup üyelerinin birbirleriyle konu üzerinde tartışıp görüş ortaya koymalarını amaçlayan; ortaya konan görüşlerin araştırmacı tarafından değerlendirilip sonuca varıldığı bir araştırma tekniği olarak değerlendirebiliriz. Odak Grup Görüşmesi doğal ortamda, kısa zamanda, birçok veriye ucuz ve sağlıklı bir şekilde ulaşmamızı sağlayan bir araştırma tekniğidir. Bu tekniğin araştırmada amacına ulaşması, büyük ölçüde, teknikle ilgili eğitim almış araştırmacılar tarafında yürütülmesine bağlıdır diyebiliriz.

Yararlanılan Kaynaklar:

Akşit, B.T 1992 “Medikal araştırmalarda etik sorunlar” Türk Tabipler Birliği’nin düzenlediği “Sağlık Kongresi’ne sunular bildiri. 8-11 Mart. Shareton Oteli. Ankara

Batlaş, Z. ? “Yetkinlik Belirlemede Kullanılan Yöntemler” adlı makalesi.

Ayrıca; Odak Grup Görüşmesi - Çetin Budak Dokümanı için tıklayınız...