Görelenin Tarihi

Tarih (İlk Yerliler)

Strabon ve Ptolmeos'a göre İkinci Kerezos(Görele)'un yeri Tirebolu ile Trabzon arasındadır.

Tarihi Görele, Görelle adı ile şimdiki Eynesil ilçesinin bir kilometre kadar doğusunda, kendi adıyla anılan kalenin çevresinde kurulmuştur. Görelle, eski Yunanca'da "kırmızı taş mercan" anlamlarına gelmektedir. Kale kıyısındaki taşların o zamanki renklerinden esinlenerek bu ismin verilmiş olduğu sanılmaktadır. Görele'ye Yavebolu (yerinde olmayan şehir) de denilmiştir ve bu isim, eski haritalara dahi geçmiştir. Bu isimden kalma olarak Görele'de halen Yobul denilen bir semt vardır.

Sikilakos Karendeos adlı müverrih uzun kafalı Mosiniklerin ülkesi olan HİRADES (Giresun) şehrinden bahseder. Melatüs adlı müverrih İkinci Kerezos'un (Görele) Polatane'nin yirmi mil (37 km.) batısında olduğunu yazar. Trabzon civarında mevcudiyeti iddia edilen ikinci Giresun şehrine gelince bunu da Kral Farnak'ın Giresun işgalini müteakip onun hakimiyeti altında yaşamak istemeyen gayri memnunların mezkur şehrinden uzaklaşarak Trabzon civarında vücuda getirdikleri bir köycüğe doğdukları yer olan Keresus'un ismini izafe ettikleri kanaatındeyiz.

Tarihten evvelki devirlerde bu havalinin iç kısımlarından geçerek şarktan garbe doğru akım yapan Hint-Avrupa aşiretleri ve bilahare bu cereyana iltihak eden Asur ve Geldanilere mensup kabilelerin de bulunduğu bildiriliyor. Tarihi kadimede bu havalinin ilk sakinleri olup vahşi bir halde yaşayan kabilelerin isimleri şunlardır: Haldei, Halives, Tibarini, Sanni.

Tahminen M.Ö 1500 yıllarında Saydalılar Doğu Karadeniz'de Trabzon, Tirebolu ve Giresun gibi bir takım ticaret merkezleri kurdular. Fenikelilerden sonra İyonyalı Miletoslular M.Ö.VIII. asırda Giresun'u istila ettiler. Choerades limanını da Trabzon ve Sinop gibi ticaret kolonisi yaptılar.

Şark illerimizden buralara kadar yayılan (Akcaabat), Saka, Part, Oğuzlar, Hunlar, Türkmenler gibi Türk unsurlar hakimdi.

Diyarbakırlı Said Paşa 1889 tarihli Mir'atü'l-iber adında on ciltlik eserinde (I, 160) bize daha kesin malümat vererek "Pontos memleketi ezmine-i kadimede Tibar, Halib ve Mosinik denilen Türk kabileleri ile meskundu diye bildiriliyor".

Fransız tarihçisi Ch. Texier'in, R.P Pülant ile birlikte 1864 tarihinde yazdıkları (Arşitektür Bizanten) adlı eserinde Trabzon kıyılarının M.Ö.IV. yüzyıldan çok evvel Orta Asyanın her tarafından gelmiş birçok kavimler tarafından ele geçirildiğini bildirdikten sonra, Hamit ve Muhsin'in 1930 yılında yazdıkları "Türkiye Tarihi" nin 477. sayfasında, buralarda yaşayan Hıristiyanlaşmış Türk kavimlerinden bahsediyor.

Coğrafyacılardan Strabon ve Ptolmeos'a göre Görele(İkinci Hirades)'nin yeri Tirebolu ile Trabzon arasındadır. Coğrafyacı Melatiüs'e göre de Polatane'den yirmi mil (otuz yedi kilometre) batıdadır. Eski Görele (Hirades) bugün Eynesil'in bir kilometre doğusunda Görele burnu denen yerde kalıntılarıyla sabittir.

Pontos Kralı Fernakos devrine ait olması dolayısıyla M.Ö. I. asırda kurulmuştur. Farnakos'un işgali dolayısıyla Hirades (Giresun)'den ayrılıp göç eden bir grup tarafından doğup büyüdükleri şehre izafeten Hirades adıyla kurulmuştur.

İsrailoğullarının Tevrat'a dayanan İshanes soyundan gelen İshanes hikayesi yanlıştır. Bunun dışında Hint-Avrupalı bazı vahşi kabileler Görele'ye de yerleşmişlerdir. Sinop'u kuran Suriyeli Pontlarla Fenikeliler ve bunlara sonradan katılan Fenikelilerden, Pontlarla Fenikeliler, Giresun ve eski Görele'nin temelini atmışlar, bunlara sonradan Miletoslular da katıldılar.

Ch. Texier ile R.P Pülant ve Said Paşanın verdiği bilgilerle diğer tarihi bilgilerimize dayanarak söylemek gerekirse Görele'nin ilk medeni yerlileri Milattan binlerce yıl önce gelip buralara yerleşen Orta Asyalı Türklerdir. Bunlar Bizanslılar devrinde Hristiyanlaşmakla beraber milliyetlerini unutmayarak Anadolu'nun fethinden sonra hemen Müslüman olmuşlardır. Hristiyanlaşan Türklere, Türkopol denirdi. Daha önceleri de boy isimleriyle anılırlardı.

S. Karaibrahimoğlu'nun Giresun adlı kitabında, Görele ile ilgili ayrıca şu bilgiler yer almaktadır;
Şakir Şevket, Görele hakkında şu bilgileri verir; "
Charles Texier'e göre
1832 yılında, ünlü (Küçük Asya) yazarı Charles Texier, XIX.yy. ortalarındaki Trabzon'u anlatırken Görele'ye de yer vermiştir. Texier, "Batıdaki Kerasus (Giresun) şehrinde ve Koralla (Görele) şatosu'nun bulunduğu yerde ve bütün bu yörede Kalibler (Anadolu'nun en eski Turanlı yerli halkı Halibler) oturuyorlardı. Şato haraptır" demektedir.

Salnameye göre Görele
Trabzon ilinin dört sancağı vardı, Bunlar; 1. Merkez Trabzon Sancağı, 2. Lazistan Sancağı (Rize), 3. Gümüşhane Sancağı, 4. Canik Sancağı (Samsun).

Trabzon Merkez Sancağı'na bağlı sekiz ilçe vardır: Of, Sürmene, Akçaabat, Vakfıkebir, Görele, Tirebolu, Giresun, Ordu.

Görele'nin Kaymakamı İzzet Efendi, Müftüsü İbrahim Hilmi Efendi, Belediye Başkanı Hacı Mehmet Efendidir. Reşit Efendizâde Ali Efendi ile Kemalzâde Hasan Ağa ilçe yönetim kurulu üyesi, Kurtzâde Numan Efendi ile Karakulukçuzâde Berber Halil Çavuş ve Kamilzâde Hasan Efendi Belediye meclisi üyesidirler. Sarıcıoğlu Ali Molla ile İmamzade Temel Efendi, Ziraat Bankası şubesinin yönetim kurulu üyeliğini yapmaktadırlar. Ustaalizâde Hasan Efendi ile Tokatlı Hafız Osman Efendi eğitim komisyonu üyesidirler. Görele'de keten bezi, şal ve şayak dokunmakta, tabanca ve tüfek yapılmakta, tahta işi de bilinmektedir.

Sömürgecilik

Yukarıda belirttiğimiz gibi M.Ö. XV. yüzyılda Doğu Karadeniz kıyılarında bir takım koloniler kuran Fenikeli Saydalılar, hiçbir zaman toprağa yerleşmek amacını gütmediler. Onlar sadece ticaret işleri ile uğraştılar. Görelemizde yaşayan Orta Asya'lı Türklere temas edip onları tarımsal ürünler alıp yapılmış eşya verdikleri anlaşılmaktadır.

Fenikelilerin ardından M.Ö VIII. yüzyılda Karadeniz kıyılarına İyonyalı Miletoslular tarım ve ticaret yapmak amacı ile yerleştiler. Kendilerinden önce gelenlerin kurduğu Sinop, Giresun, Tirebolu, Trabzon gibi kolonileri geliştirirken, bunların yanına yenilerini de ilave ettiler. Bu bölgede oturanları boyundurukları altına aldılar. Köleci bir toplum düzeni kurarak sömürdüler.

Güney Rusya'dan, İskitler tarafından kovulan Kimmerler de M.Ö. 750'li yıllarda Doğu Karadeniz kıyılarına yayıldılar. Kimmerler M.Ö.700 yıllarında Asurluların baskısı ile Orta Anadoluya doğru göç edip gittiler.

Asuri kralları M.Ö. VI. ve V. yüzyıllarda Trabzon dolaylarını aldılar. Hitit İmparatorluğu dışında kalan Trabzon bölgesi M.Ö.VI. yüzyılda Pers kralı Kurus tarafından İran İmparatorluğu'na katıldı.

M.Ö.301 yılında Giresun, Büyük İskender'in Makedonya Krallığına, onun ölümü ile de Selevkilerin Asya Krallığı'na dahil oldu.

Fenikelilerin bugünkü Görele topraklarını ve onun üzerinde yaşayan Orta Asyalı insanları da görüp, onlarla ticari ilişkiler kurmuş olmaları mantık icabıdır.

Bunların esas geçim kaynağı hayvan beslemekti. Ötekilerinki ise yapılmış eşya ile bunları değişmekti.

Miletosluların amaçları ise hem ticaret, hem tarım yapmaktı ve bu amaçlarla toprağa yerleşmek için geldiler. Güçsüz insanları boyunduruk altına alarak, kölelik teşkilatını kurdular. Hiç şüphesiz ki Görele topraklarından onlar da faydalandılar.

Kimmerlerse, Asurlular ve Firikyalılarla olan mücadelelerinden dolayı buralara yerleşmeyip, doğuya ve güneye doğru gittiler. Asurlular da Medlerin baskısı altında buralarda tutunamadılar. Medlerin yerini alan Perslerse ancak Trabzon dolaylarına sahip oldular. Hititlerse Giresun dolaylarına sahip oldular.

Görele, İranlılarla Hititlere ait haritalara dahil olmadı. Ne Makedonyalı Büyük İskender İmparatorluğu ve ne de onun devamı olan Selevkilerin Asya Krallığı doğu Karadeniz'de hakim olamadı.

Bu devre ait medeniyete gelince Ari ırka mensup olanlar avcılık ve çapulculukla geçinirdi. Orta Asyalı yerlilerse eker, biçer, öğütürdü; hayvan beslerdi. Dokumacılığı bilirlerdi. Fenikelilerden kırmızı boya, süs eşyası; Yunanlılardan çanak, çömlek ve madeni eşya satın alır, onlara bitkisel ve hayvansal ürünler verirlerdi.

Pontoslular

Suriyeli Pontların adına izafeten bu adı alan devlet büyük bir kısmı Orta Asyalı olmak üzere çeşitli kavimlerden meydana gelmişti. M.Ö. 132 yılında Sinop'ta kuruldu. Kısa zamanda etrafa yayıldı. Büyük Mitridades'in oğlu Farnakos zamanında başkenti Trabzon oldu. Bu kral Hirades (Giresun)'i alıp imar faaliyetine girince kendisinden memnun olmayanlar göç ederek İkinci Hirades'i kurdular. Pontos devleti Roma İmparatoru Neron'un Lukullus adlı komutanı tarafından M.S. 69 yılında bir eyalet haline getirilerek hayatına son verildi.

Savaşçı bir devlet olan Pontoslular bilgiye de çok değer verirlerdi. Yunan dinlerinin etkisinde olup puta taparlardı. Paralarında Farnakya yazısı ile birlikte Zeus Heykeli, kartal resmi, bir atlı bulunurdu.

Romalılar

M.Ö. 69 yılında Roma'ya bağlanan Pontos Devleti ile beraber Görele toprakları da Roma İmparatorluğuna bağlanmış oldu. Roma İmparatorluğunun ikiye ayrıldığı 395 yılına kadar 226 yıl aralıksız buraları Romalılar idare etti.

Feodal bir idare sistemine sahip olan halk genellikle çiftçilik ve çobanlıkla geçinirdi. Tuğladan çanak, çömlek kullanır; yiyecek ve giyeceğini de kendi üretirdi. Önceleri puta taparlarken sonraları hristiyan oldular. Ekonomik ve kültürel yönden Akdeniz medeniyetinin etkisinde oldukça kuvvetli idiler. Derebeylerinin angarya ve vergileri de ağırdı.

Bizanslılar

Roma İmparatorluğu 395 yılında ikiye ayrılınca Görele'de Doğu Roma diğer adıyla Bizans İmparatorluğunun payına düştü. Bu yeni devlette halk çeşitli etnik gruplardan meydana geliyordu. Bu gruplar arasındaki dil, din, ırk ayrılıkları dolayısıyla aralarında bitmez tükenmez bir mücadele devam edip gidiyordu. 676 yıl sürüp, çeşitli entrikalara sahne olan bu devirde halk hiç rahat yüzü görmedi. Bu devirde savunma hizmetlerine büyük önem verilerek, Kuşçulu köyünde, Gedik kıranında, Çavuşlu'da, Kurukale'de, İnanca köyünde, Tekgöz köyünde ve Ağasar kıranında da Şahmelik kaleleri onarıldı veya yeniden yapıldı. Bu kalelerden bazıları Perslerin yapısı olup daha çok haberleşme işlerinde kullanılıyordu. Ateşle işaret ve haber verilirdi.

Bizans paralarının bir tarafında o zamanın imparatorunun heykeli, diğer tarafında ekseriyetle Zeus veya Apollon heykeli bulunurdu. Tournefort ise hatırasında bir taraftan Megas Avgilius'un başı diğer taraftan sağ elinde meşale, sol elinde çoban değneyi tutan cellat heykeli bulunanlarına rastlandığı kaydetmektedir. Ayrıca topraktan mamül küp, testi, çömlek, çanak, lahitlere, maden ve taştan mamül heykelciklere, ikonolara, haçlara, mozayıklara, şırahanelere, kayalar oyularak yapılmış sulama kanallarına rastlanmaktadır. O zamanlarda Doğu Karadeniz kıyılarında canlı bir ticaret olduğu bitkisel ve hayvansal ürünler ihraç edilip, testi, ve madeni eşya alındığı anlaşılmaktadır.

Pontoslular

IV. Haçlı Savaşı sonucu İstanbul'dan kaçan Bizans hanedanı 1204 yılında Trabzon'da ikinci Pontos devletini kurdu. 1461 yılında Fatih'in bu devletin hayatına son verdiği tarihe kadar 257 yıl buraları Trabzon hükümdarları yönettiler. Bu devlet hayatını çok güç şartlar altında sürdürdü.

Tarihi konumuzla ilgili olarak aşağıdaki yazıyı da okuyalım: Doğu Karadeniz Bölgesi eski çağlardan beri birçok kavimlere yurtluk etmiş, bu kavimlerin yaşamak için kendi aralarında olduğu kadar, tabiat ile yaptıkları mücadelelere tanık olmuştur.

Gerek Yunan, gerekse Latin egemenliği altındayken, bölge zamanın ekonomik, sosyal ve kültürel merkezi olan Akdeniz bölgesi ile yakın ilişkileri vardı. Bu nedenle ekonomik bakımdan güçlü, sosyal bakımdan iyi örgütlenmiş, kültürel bakımdan ileriydi. Ne zamanki dünyanın uygarlık merkezi Akdeniz'den Atlantik Okyanusu'na kaydı, Doğu Karadeniz Bölgesi yoksullaşmaya ve dünyanın geri bölgelerinden biri olmaya başladı. Buranın XV. yüzyıldan başlayarak gerilediği söylenebilir.