Hal Ekleri, cümle içinde isimler ile eylem arasında geçici olarak bir anlam bağlantısı kurmak için adların üzerlerine almış oldukları durumları karşılayan eklerdir. Bu ekler aynı zamanda “Ad durum ekleri” olarak da isimlendirilmektedir.

Cümle içinde adlar “İsmin hâl ekleri“ni alarak bir görev edinebilirler.

Örnek: “Ali kitabını okulda unutmuş.” cümlesinde “Okul” ismi, bulunma hâl eki olan “-da”yı alarak cümle içinde dolaylı tümleç görevini üstlenmiştir. Görüldüğü gibi hâl ekleri, isimlere cümle içinde bir görev yüklemektedir.

Türkçede kullanılan başlıca hâl ekleri şu şekilde sınıflandırılabilir:

1) Yalın Hâl

Bir ismin “çokluk ve iyelik eki” dışında herhangi bir çekim eki almamasına ve sadece “belirtisiz nesne, özne ve yüklem” görevlerinde kullanılabilmesine ismin yalın hâli denir. İsmin yalın durumu için kısacası adın herhangi bir çekim eki almamasıdır diyebiliriz. Örneğin; tepe, kitap, ev, silgi, araba, uçak gibi sözcükler yalın hâlde bulunan isimlerdir.

Örnekler

• Yukarıdan bir taş geldi.
• Araba kornasıyla birlikte kendime geldim.
• Düşüncen oldukça ilgi görmüştü.
• Ses, çok uzaklardan geliyor gibiydi.

2) İlgi Hâli (İlgi Durumu)

Türkçede “-ın, -in, -un, -ün” eklerinin dahil olduğu ismin, kendisinden sonra gelen başka bir isimle ilgi kurmasına, bağlantı oluşturmasına “İsmin İlgi Hâli” denir. Bir ismi başka isimlere bağlamasıyla diğer eklerden ayrılmaktadır. Aynı zamanda belirtili isim tamlaması kurulmasında kullanılmaktadır ve ilgi ekleri varlığın kime ait olduğunu belirtmektedir.

Örnekler

• Evin kapısını maviye boyadı.
• İşin başında pes edeceğini tahmin etmiyorduk.
• Canın yarısı evlattır.
• Babamın işi son derece zordu.

3) Yükleme Hâli (Belirtme Durumu – İsmin -İ Hâli)

Geçişli fiil cümleleri içinde isimlere “-ı, -i, -u, -ü” eklerinin getirilmesi sonucunda yüklemin bir varlığı göstermesi durumuna “İsmin Yükleme Hâli” denir. Bu ekler aynı zamanda “İsmin -İ Hâli” olarak da bilinmektedir. Bu eki almış isimler cümlede belirtili nesne görevinde kullanıldığından fiile sorulan “Neyi? Kimi?” sorularına da cevap olarak verilir.

Örnekler

• Geçtiğimiz gece arabayı çalmışlar. (neyi çalmışlar?= arabayı)
• Öğretmen gelmeden tahtayı temizlemiştik. (neyi temizledik?= tahtayı)
• Geçtiğimiz sene Mehmet’i memlekette görmüştüm. (kimi görmüştüm?= Mehmet’i)
• Kaybedeceği korkusuyla cüzdanı bana verdi. (neyi verdi?= cüzdanı)

4) Yönelme Hâli (Yönelme Durumu / Yaklaşma Durumu)

Cümle içinde ismi, fiile yönelme ya da yaklaşma işlevi içinde bağlamasına “İsmin Yönelme Hâli” denir. “İsmin -e Hâli” olarak da bilinen bu ek, eklendiği isimle fiilin nereye doğru yapıldığı gösterir ve ismin cümlede dolaylı tümleç görevini üstlenmesini sağlar. İsmin yönelme durumunu almış isimler, yükleme yöneltilen “Neye? Kime?” sorularına cevap olur.

Yönelme hâl eki şu şekildedir: “-e, -a”

Örnekler

• Arkadaşımla okula doğru yürüdük. (nereye?= okula)
• Eve yüksek bir su faturası gelmişti. (nereye?= eve)
• Akşam yemeği için Aslı’ya gideceğiz. (kime?= Aslı’ya)
• Evde canı sıkılınca bahçeye çıktı. (nereye?= bahçeye)

5) Bulunma Hâli (Bulunma Durumu)

“-de, -da” eklerini alarak fiildeki işin yapıldığı yeri bildiren, bulunma durumuyla adları eylemlere bağlayan isimlere “İsmin Bulunma Hâli” denir. Aynı zamanda “İsmin -de Hâli” olarak da bilinir. İsmin yerine bildiren bu ad durumları, yükleme yöneltilen “kimde, nerede” sorularına da cevap olarak verilen dolaylı tümleç görevinde kullanılabilir.

Örnekler

• Aklı Merve’de kalmıştı. (kimde kalmıştı?= Merve’de)
• Aradığı kremi çekmecede bulmuştu. (nerede bulmuştu?= çekmecede)
• Arabada ne kadarlık hasar olduğu belli değildi. (nerede hasar olduğu belli değildi?= arabada)
• Sokakta büyük bir kalabalık toplanmıştı. (nerede toplanmıştı?= sokakta)

6) Ayrılma Hâli (Ayrılma/Çıkma Durumu)

Eklendiği isimde, yapılan işin kendinden uzaklaştığını, ayrıldığını belirten ad durumuna “Ayrılma Hâli” denir. İsmin bir yerden uzaklaştığını, ayrıldığını ifade eder. Aynı zamanda “İsmin -den Hâli” olarak da bilinen bu ad durumu, isimleri genellikle dolaylı tümleç yapar ve yükleme yöneltilen “Nereden? Kimden?” sorularına cevap olur.

Örnekler

• Edirne’den gelen haberle mutlu olmuştuk. (nereden gelen haber?= Edirne’den)
• Çatıdan gelen sesler bizi korkuttu. (nereden gelen sesler?= çatıdan)
• Zeynep’ten büyük bir başarı bekliyoruz. (kimden başarı bekliyoruz?= Zeynep’ten)
• Aklından neler geçtiğini bilmiyor. (nereden geçtiğini= aklından)
• Yoldan geçenler şaşkınlıkla bize bakıyordu. (nereden geçenler= yoldan)

7) Vasıta Hâli (Vasıta Durumu)

Cümle içinde ismin, eylemin hareketinde aracı olarak kullanıldığı, birliktelik katıldığını gösteren durumdur. Adların “-la, -le” eklerini almış halleridir. Vasıta ekleri kelimeye bitişik yazılırsa “-le, -la”, kelimeden ayrı yazılırsa “ile” şeklinde kullanılmaktadır.

Örnekler

• Yarın İzmir’e uçakla gidecekmiş.
• Sema’yla ders çalışmak için kütüphaneye gittik.
• Ayağımla basket atmaya çalışıyordum.
• Telefon ile konuşmaktan başım ağrıdı.