İletişim modelleri, kuramcıların üzerinde sıklıkla durduğu kavramların başında gelir. Bireyler arasındaki ilişkiden başlayarak, toplumlara yön veren kitle iletişimine kadar birçok kuramsal açıklama iletişim biliminin konusunu oluşturmaktadır.
Derinlemesine bir inceleme sunulması konunun anlaşılması için gereklidir. Ancak konuya uzak olanlar için kısaca bu modelleri saymak kaçınılmaz olmaktadır.
Bu yazıda bu modellerin varlığından bahsedilmiş, derinlemesine bir inceleme için referans olması hedeflenmiştir.
‘Ayseli USLUATA’nın İletişim Yayınlarından çıkan ‘İletişim’ adlı kitabında belirtilen iletişim modelleri şunlardır:

a. ARİSTO MODELİ
Bu modeli Aristo, İÖ 5. ve 4. yüzyıllarda ortaya atmıştır. Ona göre iletişim tek yönlüdür ve karşıdakileri etkileyebilmeye dayanır. Bu Aristo’nun yaşadığı zamandaki yaşam koşuları için geçerli olabilir(bilindiği gibi o yıllarda şiirsel anlatımlara önem verilirdi. Topluluklara şiir yoluyla düşüncelerini anlatmak çok yaygındı)Ancak günümüzün kitle kültürlerinde bu söz konusu değildir. İnsanlar günümüzde geribildirimleri görmek ister.

b. LASWELL MODELİ
Laswell’e göre ‘kim neyi hangi etkiyle söylüyor?’sorusu ve bunun sıralaması çok önemlidir. İletişimin eğlence türünde de olabileceğini söylemiş bu da kitle kültürüne ışık tutmuştur. Bu yaklaşım bence günümüz dünyasını tanıma açısında devrim niteliğinde olmaktadır. Laswell ayrıca bilgilendirme gibi etkilerin iletişim süreçlerinde var olduğunu da belirtmiştir.

c. SHANNON-WEAVER MODELİ


Shannon ve Weaver tamamen yeni bir yaklaşımla insanlar arasındaki iletişimin makineler içinde uygulanabileceğini söylemişlerdir. Onların modeli doğrusaldır. İletişim bilgi kaynağından başlar. Çeşitli enformasyonları değerlendirerek bir ileti oluşturur. Gönderici iletiyi sinyale çevirerek iletişim kanalına gönderir. Alıcı sinyali tekrar iletiye çevirerek hedefe ulaştırır. Bu model gürültü kavramını ortaya atması bakımından önemlidir.

d. NEWCOMB MODELİ


Bu modelde çevre faktörü çok önemlidir. Bu durum ise modelin doğruluk payını güçlendirmektedir.

e. SCHRAMM MODELİ

Bu model bir bakıma Shannon-Weaver modelinin ayrıntılı halidir. Ayrıca bu modelde kitleler hakkında daha fazla durulması günümüz açısından önemlidir.
Schramm bunun dışında ikinci bir model geliştirmiştir. Burada kaynakla hedef arasındaki ortak yönlerin fazlalığı iletişimi arttırır görüşü hâkimdir. Bu noktada kültür farklılıkları ön plana çıkmaktadır.

f. GERBNER MODELİ

Şekil olarak diğer modellerden farklı olan bu modelde algılama ön plana çıkmaktadır. Buna göre bir kişi bir olayı ‘seçer’ ve öyle algılar. Bu seçimde birçok etken görev alır. Seçim sonucunda biri tarafsızlık sorunu ortaya çıkar. Gerbner modeli, medyada çok geçerli bir modeldir. Medya çalışanları seçim yaptıktan sonra bazı iletileri alacaklar ve onları bize yansıtacaklardır. Bu tarafsızlık ilkesi ve medya güvenirliliği açısından bana göre bir handikap oluşturmaktadır.

g. KATZ İLE LAZARFELD MODELİ
Bu modelde yüz yüze iletişimin, kitle iletişimine oranla daha etkili olduğu belirtilmiştir. Bu daha önce belirttiğim gibi doğru bir yargıdır. Ancak kitle iletişiminin günümüzde hızla gelişmesi de unutulmamalıdır.

h. WESTLEY-MACLEAN MODELİ
Bu model hem kişiler arası hem de kitle iletişimi için geçerlidir. Bu modelde diğer modellere nazaran geribildirim çok önemlidir.

i. BERLO MODELİ

Bu modelde Schramm gibi bazı modellerin etkisi gözükür. Berlo anlamın sözcüklerde değil kişilerde aranması gerektiğini belirtir. O da kültürün iletişim için önemini vurgulamaktadır.

j. DANCE MODELİ
Şekil olarak değişik bir model çizen Dance modele zaman kavramını eklemiştir.

k. WATZLAWİCK-BEAVİN-JACKSON MODELİ

Bu model iletişimin bireyler arasındaki ileti alış veriş olduğunu vurgulamıştır. Bireyler birbiri ardına kaynak ve hedef olmaktadır.

l. BECKER MODELİ
Model tamamen farklı çizimiyle dikkat çekmektedir. Mozaikler şeklindeki modele göre kaynak etkilerden oluşan bir mozaiktir. Her katman birer bilgi katmanıdır.

m. ANDERSCH-STAATS-BOSTON MODELİ
Bu modelde de çevre ön plandadır. Kaynağın ve hedefin çevre tarafından etkilenmesi önemli bir yaklaşımdır.

n. BARLUND MODELİ
‘Kişi İletişiminin Karmaşıklığının, inanılmaz güçlüğünü vurgulamaktadır. Modele göre anlam alınan değil, yaratılandır.

o. ROGERS-KINCAID MODELİ

Yakın zamanlarda(1981)ortaya sunulmuş modele göre iletişim bireylerin bir birleriyle olan paylaşma sürecidir.