Engelliler ve Engelli Hakları

Ayrıca; Engelliler ile ilgili güzel sözler için tıklayınız.

Engelliler, Engelli Hakları ve Türkiye’deki durumları

Engelli, kelimesinin tanımı :

1-) Engel ile karşılaşan , belli bir takım sınırlamalarla Engel olunmuş ; Engellenmiş

2-) Doğuştan veya sonradan meydana gelen hastalıklar, sakatlıklar (vücudun görsel/işlevsel/zihinsel/ruhsal farklılıkları) öne sürülerek, toplumsal/yönetsel tutum ve tercihler sonucu yaşamın birçok alanında kısıtlanan, engellerle karşılaşan kişi.

Kavram Karmaşası (Engelli-Sakat-Özlüler)

Her biri farklı anlam ifade etse de, toplumun geneli tarafından aynı anlamdaynış gibi kullanılmaktadırlar. Oysa 'sakat' kelimesi vücudunda hasta veya eksik bir uzuv/organ olma halini (yani fizyoanatomik bir durumu)ve vücudun organını kaybetmesi durumunu ifade ederken, 'engelli' kavramı, günlük yaşama dair temel (eğitim, ulaşım, erişim vb) planlamalar yapılırken (herkesin göz önüne alınmaması sonucu) sakatların mağdur duruma düşürülmesini ifade eder. Bir başka ifadeyle, herkesin kolayca yararlandığı( olumsuz) haklardan (toplu ulaşım, eğitim, kamu binalarından/hizmetlerinden vb.) yararlanamama durumunda sakatlığın değil, engellenmişliğin/engelleyenin sorunsallaştırılması için 'engelli' kavramı yaratılmıştır.

Günümüz sosyal bilimlerinde konuyla ilgili iki ana bakış açısı vardır. Bunlardan biri Medikal Model, diğeri ise Sosyal Model'dir. Medikal Model, özürü olan bireye ya da sakat kişinin yaşantısına değil, 'sakatlığa' odaklanır. Yani sakatlığı daha en baştan sorun olarak ele alır ve sakatlığı düzeltmeye çalışır. Sosyal Model'de ise sakatlık hali ikinci plana itilerek, 'çevresel, fiziksel, mekansal koşullar toplumsal tutumlarla birlikte bireyi engelli kılmaktadır' denir. Yani Sosyal Model sakatlığı değil, engellenme halini sorunsallaştırır ve o hali düzeltmeye uğraşır. Bir anlamıyla Sosyal Model, Medikal Model'in antitezi gibidir. Sakatlığı olan kişilerin yaşadığı problemlere dikkat çekmek için 3 Aralık Dünya Engelliler Günü, 10-16 Mayıs da Türkiye Sakatlar Haftası olarak belirlenmiştir.

Engelli Hakları Hareketi

Engelli hakları kavramı engelli kişilerin yaşam seviyesini artırmayı amaçlar. Amerika'da 1970'lerde ortaya çıkıp başka ülkelere yayılan Bağımsız Yaşam (Independent Living) hareketi, engelli kişilerin kendileri hakkındaki imajlarını, örgütlenmelerini ve ülkelerinin toplumsal politikalarını etkilemiştir. Bu yönde mücadele veren bazı kişiler, sağlıklı pek çok kişinin de hayatlarının bir noktasında kaza, hastalık veya geç gelişen kalıtsal bir durumdan dolayı engelli duruma düşebileceğini hatırlatmak için "geçici olarak gücü kuvveti yerinde" (İngilizce temporarily able-bodied ) terimini kullanırlar.

Kalkınmış ülkelerde engellilikle ilgili gündemde artık engellilerin bakımının mali boyutu değil, onların toplum hayatının her boyutuna katılıp katkıda bulunabilmesine olanak sağlama konusu vardır.

 Şöyle de söylenebilir aslında: Dil yaşayan bir şeydir ya... Eskiden sakatlığın kendisi sorunken, daha doğrusu toplumsal algı sakatlığı sorun olarak görüp, onu düzeltmeye çalışırken, şimdi sakatlığı olan kişilere bakış değişti. Bir anlamda sakatlar duruma el koyup, “bizim sorunumuz sakat olmamız değil, ayrımcılığa uğrayıp engellenmemiz”, demeye başladı. Böyle olunca, dil de ‘sakat’lıktan çıkıp, engelli kılınma/olma halini sorun yapmak için, ‘engelli’ diye dönüşmeye başladı. Yani evet, biz sakatız, ama sakatlığımızın "bir önemi yok" ve sakatlığımızın öne çıkarılmasını istemiyoruz. Çünkü bizim sorunumuz, ellerimizin-ayaklarımızın-gözlerimizin olup olmaması değil, bu farklılığı bahane eden toplumun bize karşı (bilerek ya da bilmeyerek) ayrımcı/ötekileştirici/dışlayıcı/engelleyici tutum takınmalarıdır.

Bir anlamıyla 'engelli' demek, topluma dönüp: “birileri rahat değil!” demek. Hatta, toplumu harekete geçirmek... İşte çağdaş Engelli Hareketi bu bakışla ortaya çıkmış ve mücadelesini sürdürmeye de devam etmektedir..

Engel Grupları

Engelliliğin çeşitli şekilleri olabilir. Bunlar şu şekilde kategorize edilebilir:

• Teknik olarak Engelli : bir hastanın hastalığı oluşurken erken teşhisi ve tedavi sonrası olası fiziki durumunun bu hastalıktan en az düzeyde etkilenmesi ; bu hastayı Teknik olarak Engelli Statüsününün Yasal haklarında yararlanmasına olanak sağlar.
• Fiziksel
• Mobilite bozuklukları
• Solunum bozuklukları
• Duyusal
• Görme bozuklukları
• İşitme bozuklukları
• Zihinsel
• Duygusal bozukluklar
• Sosyal bozukluklar
• Kavramaya/Algıya ait
• Öğrenme Bozuklukları
• Dikkat yetersizlikleri/eksiklikleri

Dünya Sağlık Örgütü, hastalık ve sakatlığın sonuçlarını sınıflandırmak için 2001 yılında İşlevsellik, Sakatlık ve Sağlığın Uluslararası Sınıflandırması (International Classification of Functioning, Disability and Health) ile bu konuda standart bir dil oluşturup sağlık sorunlarını hem bireysel hem toplumsal düzeyde sınıflandırmaya başlamıştır.

M.E.B. ve Özel Eğitim Kurumları

Milli Eğitim Bakanlığı, (tüm öğrencilerin birarada olduğu Karma Eğitim veren okulların yanı sıra) aşağıda temel başlıkları sıralanan kurumlarda özel eğitim ve rehabilitasyon hizmeti vermektedir.

• - Görme Engelliler Okulları
• - İşitme Engelliler İlköğretim Okulları
• - İşitme Engelliler Meslek Liseleri
• - Ortopedik Engelliler İlköğretim Okulları
• - Ortopedik Engelliler Meslek Liseleri
• - Eğitilebilir Zihin Engelliler Okulları
• - Öğretilebilir Zihin Engelliler Okulları
• - Yetişkin Zihin Engelliler İş Eğitim Merkezleri
• - Otistik Çocuklar Eğitim Merkezleri
• - Kaynaştırmalı eğitim Okulları
• - Bilim ve Sanat Merkezleri (BİLSEM)
• - Hastane İlköğretim Okulları
• - Rehberlik ve Araştırma Merkezleri (RAM)
• - İlk öğretim okullarında özel sınıflar

Türkiye'de Engelliler

Engellilerin engelsiz yaşama taleplerinin artması ve toplumun giderek bilinçlenmesine paralel olarak toplum hayatına katılmalarını kolaylaştıracak kanun, yönetmelik ve kurumlar çoğalıp gelişmektedir. Türkiye Sakatlar Derneği toplumu bilinçlendirmek ve bilgilendirmek üzere çalışan başlıca kuruluştur, sakat haklarına yönelik kanunların yürürlüğe girmesinde önemli rolü olmuştur. Bu kanunlardan bazıları şunlardır:

• İş Kanunu, orta boy işletmelere, engelli işçilere uygun iş verme zorunluluğu getirir;
• İl Özel İdaresi Kanunu, özürlülerin oy kullanmasına yönelik kolaylıkları düzenler;
• 25369 sayılı yönetmelik, işyeri bina ve eklentilerinde alınacak sağlık ve güvenlik önlemlerini belirtir.

İstanbul'da Bakırköy ve Kadıköy yerel yönetimleri engellilere yönelik hizmetler sunmaktadır.

Türkiye Bedensel Engelliler Spor Federasyonu ve İşitme Engelliler Spor Federasyonu engellilerin spor faaliyetlerine katılmalarına önayak olan kuruluşlardır. Başkent Görme Engelliler Spor Kulübü ve Bursa Sağırlar Spor Kulübü Derneği de engellilerin spor faaliyetlerine olanak sağlayan kurumlar arasındadır.

Türkiye'de engellilere yardım amacıyla kurulmuş pek çok vakıf mevcuttur (Vakıf listesi).

Tıp

Tıpta fizik tedavi (fizyoterapi rehabilitasyon) sakatlıkların fiziksel yolla, ortopedi de cerrahi yolla tedavisiyle ilgilenir. Biyomedikal mühendisliğin ilgi alanlarından biri sakatlar için protez tasarımıdır. Engelli kişilerin yapamadıkları işleri yapmalarına olanak sağlayan cihazlar Destek teknolojisinin konusudur. Faaliyet terapisi (occupational therapy ) engelli kişilere gündelik hayatlarını bağımsız bir şekilde yaşamaları için yetenekler kazandırır.

Ünlü engelliler

Engelli pek çok kişi gerekli desteğin sağlanması sayesinde topluma değerli katkılarda bulunmuştur. ABD başkanı Franklin D. Roosevelt, fizikçi Stephen Hawking, müzisyen Stevie Wonder, yazar ve siyasi eylemci Hellen Keller örnek verilebilir. şarkıcı [(Metin Şentürk)] müzisyen [(Bethowen)]

Sakatlığı olan kişiler için mali uygulamalar:

Sakatlar için Vergi Rehberi :

Engellilere Sağlanılan kolaylıklar (+) pozitif ayrımcılık ! :) yerel yönetimler tarafından toplu taşıma hizmetinden bedava ya yararlana bilirler

• THY %25 indirimli iç ve dış hatlardan yararlanabilirler

• Sosyal Güvence anlamdın 15 yıl iş günü çalışıp en alt düzeyden emekliye ayrılma hakkına sahiptirler.