Veri Derleme

Veri derleme; belirlenen amaçlar doğrultusunda gözlemlenecek birimlerin ölçülmesi ya da sayılması, sonra da bunların, ilgilenilen değişkenlere göre, hangi şıklara sahip olduğunun belirlenmesi ve kaydedilmesi işlemlerini içerir.

Yukarıdaki tanımdan da anlaşılabileceği gibi, belirlenen amaçlar doğrultusunda istatistiksel bir çalışma başlatılırken, öncelikle araştırma konusuna uygun birimin ve ilgilenilen değişken ya da değişkenlerin dikkatli bir biçimde belirlenmesi gerekir.

Birim Seçimi

Belirlenen amaç ya da amaçlar doğrultusunda, ilgilenilen yığın olayın tanımlanmasıyla “birim seçme” işlemi gerçekleştirilmiş olur. Başka bir anlatımla, kimlerin ya da nelerin gözleneceği belirlenir. Ancak birim seçilirken, amaca uygunluk ve uygulanabilirlik özelliklerinin öncelikle göz önünde bulundurulması gerekir. Bunun için de birim belirlenirken, birim tanımının kesin, amaca uygun ve uygulamaya elverişli olması gerekir.

Tanımın kesin olması, uygulamacılarca ilgilenilen yığın olaya ilişkin aynı şeyin anlaşılması, başka bir anlatımla kuşkulara yer açmayacak biçimde açık olmasıdır. Tanımın kesin olmasının yanı sıra, tanımın amaca uygunluğu ve kolaylıkla uygulanabilirliği de gözden uzak tutulmamalıdır.

Değişken ve Şıkların Belirlenmesi

Açıktır ki, bir kütleyi oluşturan istatistik birimleri üzerinde birçok değişken tanımlanabilir. Veri derlenirken sadece belirlenen amaçlar doğrultusundaki değişkenler göz önünde tutulmalıdır. Uygulamalarda fazla ayrıntı sorunlara neden olabilir.

Öte yandan uygulamalarda gözlem sayısı kesinlikle sonlu bir sayı olacaktır. Ayrıca, gözlemlere bağlı olarak ilgili değişkenlerin alacakları değerler de (şıklar da) ilgili değişken sürekli ya da süreksiz olsun, sonlu olacaktır. Şıklar belirlenirken, gözden uzak tutulmaması gereken önemli bir nokta da gözlemlerde kullanılan ölçü biriminin araştırmanın doğasına uygun olması gereğidir. Örneğin; ayçiçek yağı üreten bir firmanın, aylık üretimi için kilo, şişe, teneke ya da ton makul ölçülerken, bir sarrafın bir günde sattığı bilezikler için gram uygun bir ölçü olur.

Kütlenin Sınıflandırılması

Bir istatistiksel araştırma planlanırken, araştırmanın nerede, kimlerle ve nelerle gerçekleştirileceği, ne kadar zamanda tamamlanacağı ve araştırma için ayrılan kaynaklar, ayrıca gözlem sayısının sonlu olması, kütlenin mekân ve zaman açısından sınırlandırılmasını zorunlu kılar. Başarılı bir sınırlandırma uygulamacılara büyük kolaylık sağlar.

Veri Derleme Türleri

Veri derleme süreci kabaca, sürekli ya da ani ve kısmi ya da genel olmak üzere iki başlık altında toplanabilir.

Ani ya da Sürekli Veri Derleme

Eğer gözlemlenecek kütledeki birimler sürekli karakterdeyse, istenilen bir anda gözlenmeye hazır olan bu tür birimlerin gözlenmesi ya da kaydedilmesi işlemlerine “ani veri derleme” denir. Nüfus sayımları ve iş yeri sayımları bu tür veri derlemeye örnek oluşturur.

Eğer ilgilenilen kütle ani birimlerden oluşmuşsa (bu tür birimler zamana yayıldığından), belli bir zaman aralığında gözlenmeleri ve kaydedilmeleri gerekir. Bu tür işlemlere “sürekli veri derleme” denir. Belirli bir bölgede ve zaman aralığında evlenmeler, boşanmalar, trafik kazaları, doğumlar ve ölümlere ilişkin derlenen veriler, bu tür veri derlemeye örnek oluşturur.

Genel ya da Kısmi Veri Derleme

Hakkında bilgi edinilmek istenen kütlenin tamamının gözlenmesine “genel veri derleme” adı verilir. Genel nüfus ve tarım sayımları birer genel veri derlemedir. Açıktır ki, bu tür veri derleme hem pahalı hem de güçtür. Öte yandan, genel veri derlemede bilgi edinilmek istenen kütlenin zaman içindeki değişim hızı da önem taşır. Eğer kütlenin değişimi, araştırmada öngörülen zaman içinde sonuçları etkileyebilecek düzeydeyse, genel veri derleme kendisinden beklenen yararları sağlayamayacağı için tercih edilmemelidir. Ayrıca gözlem ya da deneyler, gözlendikleri anda fiziksel zararlara uğruyorsa, böyle durumlarda da genel veri derleme uygulanamaz. Örneğin, yeni bir teknolojiyle üretilen top mermilerinin hedef üzerindeki etkilerinin denenmesi gibi. Harcanan her mermi yok olacağından, istenilen sonuçlara ne derece ulaşıldığı, ancak üretilen mermilerin bir kısmının denenmesiyle araştırılabilir. Elbette ki genellemelerin yapılabilmesi için, denenecek mermilerin belirli kurallara göre seçilmesi gerekir.

Hakkında bilgi edinilmek istenen kütleyi oluşturan birimler arasından, belirlenen amaçlar doğrultusunda yalnızca bir kısmının seçilip gözlenmesine, “kısmi veri derleme” adı verilir. Kısmi veri derleme, genel veri derlemenin pahalı oluşu, zaman alışı, gözlem birimlerinin fiziksel zarara uğraması gibi nedenlerle yapılmak istenmediği zaman uygulanır.

Anımsanacağı gibi belirlenen amaçlar doğrultusunda hakkında bilgi edinilmek istenen yığının tümüne ana kütle (ya da sadece kütle) adı verilir. Bir ana kütleden uygun tekniklerle seçilen birimlerin oluşturduğu topluluğaysa “örneklem” adı verilir.

Belirlenen amaçlar uyarınca bir örneklem oluşturulurken, örneği oluşturmak için seçilen tekniğe göre de kısmi veri derleme, rassal ve iradi olama üzere iki kısma ayrılır. Konu örnekleme bölümünde ayrıntılarıyla ele alınacağından, burada sadece tanımlarla yetinilecektir.

Eğer örneklem seçilirken, ana kütledeki birimlerin hepsine örnekleme girebilmek için eşit şans verilirse oluşturulan örnekleme, “rassal örneklem” adı verilir. Eğer, bir örneklem oluşturulurken, kütledeki tüm birimlere eşit seçilme şansı verilmez, örneğe girmesi mümkün birimler arasında fark gözetilirse, “iradi örnekleme” yapılmış olur.

kaynak: notoku.com