JEOTERMAL SANTRALLAR İÇİN KISA VE UZUN SÜRELİ KUYU TESTLERİ
Bayram ERKAN
Son yıllarda enerji fiyatlarında ve talebindeki artı, yenilenebilir enerji kaynaklarına olan ilginin artması ve özendirilmesi, toplumsal çevre bilincinin gelimesi, yerli kaynak kullanımına olan ilginin artması, yasal düzenlemelerin yapılması gibi nedenler jeotermal enerjiden elektrik üretmeye olan ilgiyi artırmıtır.
Jeotermal enerji kaynakları açısından zengin olan ülkemizde elektrik üretimine uygun jeotermal sahalar Batı Anadolu bölgesinde yer almaktadır. lk jeotermal elektrik santralı Denizli Kızıldere’ de 1984 yılında devreye alınmı, ikinci santral ise Aydın Salavatlı’ da 2006 yılında devreye girmitir. Denizli Kızıldere’de var olan santrala entegre olarak çalıacak bir santralın kurulum çalımaları devam etmektedir. Bir dier jeotermal santral yatırımı ise Aydın Germencik’ de devam etmektedir. Bazı sahalarda da jeotermal santral yatırımı ile ilgili ön çalımaların devam ettii bilinmektedir.
Jeotermal santral yatırımlarının hız kazandıı bu dönemde, jeotermal enerji kaynaına uygun sürdürülebilir projelerin planlanması oldukça önemlidir. Projelerin sürdürülebilir olması kaynakla ilgili olarak kuyular, rezervuar ve jeotermal sistem hakkında yeteri kadar bilginin elde edilmesi ile mümkündür. Elde edilen bilgiler sahanın optimum ve verimli iletilmesine yöneliktir. Kaynakla ilgili bu bilgilerin alınması sondajlar öncesinde sahada yapılan etüt çalımaları ile balar ve sahanın iletilmesi sürecinde de devam eder. Jeotermal sistemlerin dinamik yapısı bilgilerin sürekli güncellenmesini zorunlu kılar. Etüt safhasında yapılan jeoloji, jeofizik, jeokimya çalımaları ile elde edilen veriler, sondaj çalımaları esnasında ve sonrasında alınan daha gerçekçi verilerle güncelletirilir. Kuyuların delinmesi sırasında ve sonrasındaki bilgilerin çounluu kuyu testleri ile elde edilir.
Kuyu testleri kuyuların delinmesi esnasında balar. Bu aamada sıcaklık, basınç ve nadiren enjeksiyon veya üretim testleri yapılır. Bu testlerden elde edilen bilgiler, kuyu ile ilgili kararların alınmasında ve sondaj programlarının yapılmasında kullanılır. Sonraki aamalarda kuyu ve rezervuar ile ilgili bilgiler elde edilir.
Sondaj çalımalarının bitirilmesinden sonra yapılan testler kuyu tamamlama testleri olarak adlandırılır. Bu kapsamda su kaybı, enjeksiyon, basınç düüm, statik-dinamik sıcaklık ve basınç testleri ile üretim testleri yapılır.
Sondaj makinasının lokasyondan ayrılıp kuyu baına üretim sistemlerinin balanmasından sonra kısa dönem testleri yapılır. Bu testler kapsamında genellikle sıcaklık ve basınç ölçümleri, kararsız basınç testleri, gaz oranı ölçümü, kimyasal analiz için numune alma ve üretim testleri gerçekletirilir.
Uzun dönemli testlerde ise üretim ve/veya enjeksiyonla kuyu, rezervuar parametrelerindeki deiimler izlenir. Üretim kuyularında çökelme problemine yönelik inhibitör testleri ve uygulamaları bu dönemde yapılır. Kuyular arası etkileimin belirlenmesi, rezervuarın daha geni bölgelerine ait parametrelerin bulunması amacı ile çok kuyulu testlerden olan giriim testleri uzun dönemde yapılır. Rezervuar basıncının korunması, ısıl enerji üretiminin artırılması, sıcak ve kirletici kimyasal maddeler içeren atık suyun ortadan kaldırılması gibi nedenlerle uygulanan tekrarbasma (reenjeksiyon) çalımalarında yapılan izleyici testleri de uzun dönemde yapılan testlerdendir. Uzun dönemde giriim, inhibitör, enjeksiyon, izleyici testleri esas olmakla beraber bunların yanında dier testlerde yapılmaktadır.
Jeotermal sahanın iletilmesi aamasında da saha izleme programları hazırlanarak kuyu testleri ve ölçümler belirli aralıklarla yapılmaya devam edilir. Sıcaklık, basınç, debi, gaz oranı ve akıkanın kimyasal özellikleri sürekli gözlenerek daha önceki verilerle karılatırma ve güncelleme olanaı salanır.
Kuyu testlerinden kuyu performansı ile ilgili bilgiler ve rezervuar parametrelerinin yanında rezervuarın yapısı, ekli, durumu gibi birçok bilgi elde etmek mümkündür. Elde edilen bilgiler kuyu ve rezervuar ile ilgili kararların alınmasında, ileriye yönelik performans tahminlerinin yapılmasında ve modelleme çalımalarında kullanılır.
Kuyularda yapılan testlerin tipi, sayısı, süresi, sırası konusunda genelletirilmi bir uygulama olmayıp test yapılacak kuyuya, sahaya, sahadaki kuyu sayısına, testin amacına, daha önce kuyuda / sahada yapılan testlere göre deikenlik gösterebilmektedir.
Bu çalımada; Ülkemizde çalıan ve planlanan jeotermal santralların bulunduu sahalarda yapılan test çalımalarında kullanılan test aletleri ve ekipmanları genel olarak tanıtılmakta, belirlenen sahalar su baskın sahalar olduundan, su baskın sahalarda yapılan testler hakkında genel bilgiler sunulmaktadır. Yapılan testler dinamik, statik basınç ve sıcaklık ölçümleri, gaz oranı ölçümü, su kaybı testi, kararsız basınç testleri, üretim testleri ve yöntemleri, inhibitör ve izleyici testleri olarak özetlenmitir. Bu testlerin amacı, planlaması, yapılıı ve elde edilen bilgiler sunulmutur.
|
