TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZLARINDA ş>s DEĞİŞMESİ
ve
ÇALIŞ BELDESİ ( Haymana ) AĞZI

Leyla KARAHAN

Oğuzlar, 11. yüzyıldan itibaren Anadolu’ya il - oymak-oba düzeni içinde yerleşmişler ve bu düzenlerini iç göçlere, karışmalara ve devletin iskân politikasına rağmen bugüne kadar büyük ölçüde korumuşlardır. Bu sebeple il-oymak-oba’ların farklı söyleyişlerini aksettiren ağızların Anadolu’daki dağılımı ile Oğuzların bu coğrafyaya yerleşme düzeni arasında paralellik vardır. Anadolu’da konuşulan ağızların -genel özellikler bakımından Oğuzca temeline dayanmakla birlikte- bazı özellikler bakımından doğu, batı ve kuzeydoğuda bir grup teşkil etmeleri, bu il-oymak-oba düzeni ile yakından ilgilidir. Ağız grupları içinde grubun ortak özelliklerini taşımayan küçük ağız adacıklarına rastlamak her zaman mümkündür. Ağızlardaki bazı ses özellikleri ve ses değişmeleri ise grup sınırlarını aşar ve yerleşim tarihi verilerine göre düzenli, dil verilerine göre düzensiz sayılabilecek bir coğrafî dağılım sergiler. Türkiye Türkçesi ağızları ile ilgili bugüne kadar pek çok araştırma yapılmıştır. Geniş bir coğrafyayı ele alan ağız araştırmalarında bazen bütün yerleşim birimlerine ulaşmanın zorluğu, bazen dikkatsizlik, bir yörenin yaşattığı ve belki de önemli bir dil veya tarih probleminin çözümüne yardımcı olabilecek ilgi çekici bir özelliğin gözden kaçabilmesine sebep olmaktadır.

Bu yazıda, Anadolu’nun çeşitli yörelerinde tespit ettiğimiz ve bazı Kıpçak grubu lehçelerinin karakteristik özelliği olduğu için ilgi çekici bulduğumuz ş>s değişmesini; bu değişmenin sistemli olarak yaşadığı Çalış (- Haymana) beldesi ağzının özelliklerini inceleyeceğiz :

Türkiye Türkçesi Ağızlarında ş>s Değişmesi 

Ahmet Caferoğlu, Türkiye Türkçesi ağızlarındaki ünsüz değişmelerini incelediği “Anadolu Ağızları Konson Değişmesi” makalesinde ş>s değişmesine pek az yer vermiştir. Makalede örnek sayısı azdır ve bu örnekler, adı geçen yörelerde sistemli bir değişmenin varlığını gösterecek bir özellik arz etmemektedir. Örneklerdeki değişmeler, kelimenin ses yapısına bağlı olarak ortaya çıkan bir benzeşme veya aykırılaşma olayını yansıtıyor gibi görünmektedir : şaşırmak (Aydın, Afyon), sosa (Sivas), sincik (Manisa / Soma) (Caferoğlu : 1963, s.22). Sistemli ş>s değişmesi, ilk defa Kahramanmaraş’ın Elbistan ilçesinin Yapalak ve Ekinözü beldelerini inceleyen bir ağız çalışmasında ele alınmıştır (Akbaş : 1985).

Dokümanın Tamamı için tıklayınız...