Reaksiyon Zamanına Etki Eden Faktörler ve Ölçümü

Sporcunun süratli tepki zamanına sahip olmasında etkili olan bir önemli faktörün de reaksiyon zamanı olduğu yukarıdaki formülasyonda belirtilmiştir. O halde sporcunun reaksiyon zamanına etki eden faktörler kavranılırsa onlara daha iyi yardımlarda bulunma olanağı yakalanabilir. Reaksiyon zamanına etki eden faktörler şu şekilde özetlenebilir;

Sporcuların çeşitli uyaranlara verdikleri yanıtlar aynı süratlerde olmamaktadır. Çeşitli uyaranlara göre reaksiyon zamanı farklılaşması araştırma sonuçlarına dayanılarak şekildeki gibi özetlenebilir.

Yukarıdaki tablodan da görülebileceği gibi sporcuların kinestetik uyaranlara verdikleri yanıt işitsel uyaranlara verdiklerinden daha süratli olmaktadır. Aynı şekilde sporcuların işitsel uyarılara verdikleri yanıt dokunsal uyarılara verdikleri yanıttan daha süratli olmaktadır. Dahası dokunsal uyarılara yanıt, görsel uyarılardan ve görsel uyarılara yanıt acı uyarılarına yanıttan daha süratli olmaktadır. Futbol ise daha çok kinestetik ve görsel uyarlarla hareket etmeyi gerektiren ara sıra da futbolcular arasındaki iletişimde işitsel uyarıların önemli olduğu bir spordur.

Reaksiyon zamanına etki eden faktörlerden biri de uyarının yoğunluğudur. Belirli sınırlılıklarla olmakla birlikte daha güçlü uyaran daha süratli reaksiyona yol açmaktadır. Düşük verilen uyaranı biraz yükseltme reaksiyon zamanında farklılık yaratmaktadır. Ancak giderek, daha ve daha çok yükseltmeye farklılıklar giderek azalmakta ve önemsiz bir duruma gelmektedir. Bu durum belki atletizmde önemli olabilir. Tabancayı ateşleyecek kişiye daha yakın olan sporcu uyaranı daha güçlü alacağından reaksiyon zaman da daha süratli gerçekleşebilir. Bu durum kulvarın en başındaki sporcuya en sonundakine göre çok az saliseler de olsa avantaj kazandırabilir. Bu avantaj ise çoğu 100 200 m. Finallerinde yarışı kazanmak için yeterli bir farklılık olabilmektedir. Bu durumun meydana getirebileceği eşitsizliğin üstesinden her sporcuya eşit uzaklıklarda ve aynı güçte olan sesin verilmesi ile engellenebilir Futbolcular ise maç içinde birbirlerine destekleyerek uyarmalarında sahanın gürültülü atmosferine dikkate almalı ve birbirlerini uyarırlarken biraz yüksek sesle, kati, kesin, açık, azlı, özlü ve bilgilendirici ifadeler kullanmalıdır. Ayrıca futbolcular birbirlerine yapacakları el işaretleri ile görsel uyaranın yoğunluğuna etki edebilirler.

Çok uyaranın söz konusu olduğu ve bu uyaranların arasından hangisine tepki gösterilmesi gerektiği ve gösterilecek tepkinin en iyisinin hangisi olacağı ile ilgili seçimler söz konusu ise reaksiyon zamanı bundan etkilenecektir. Alternatif uyarıların ve tepkilerin sayısı arttıkça reaksiyon zamanı da yavaşlayacaktır. Söz gelimi eğer bir futbolcu altı farklı aldatmayı çok ustaca kullanıyorsa savunma elemanı bu altı farklı aldatmaya karşı olabilecek yolları hesaba katmak zorunda olacaktır. Ancak burada savunma elamanın karşılaşacağı zorluk bu altı farklı aldatmadan hangisine başvuracağını bilmemesi ve bunun sonucu olarak da nasıl tepki göstermek zorunda kalacağını önceden sezinlemekte zorlanmasıdır. Aldatmaya ne zaman girişileceğinin de tam olarak bilinememesi savunma elemanın işini iyiden iyiye zorlaştırarak durumu daha da karmaşık hale getirecektir. Bu açıklamalara karşılık eğer savunma elemanın karşısındaki hücum elemanın sadece iki aldatma çeşidini ustaca yaptığını varsayalım. Böyle bir durumda savunma elemanı bu aldatmalara karşı sadece iki karşı uygulama yolunu hesaba katarak hareketlerini yönlendirecek ve dolayısıyla da daha süratli reaksiyon zamanına sahip olabilecektir. Seçimin sayısı arttıkça reaksiyon zamanı da bundan olumsuz yönde etkilenebilir. Futbolcunun reaksiyon zamanı iki seçimli durumda dört seçimli duruma göre daha süratli olacaktır. Aynı şekilde futbolcu bir seçimli durumda iki seçimli duruma göre daha süratli reaksiyon zamanı gösterecektir. Bu nedenle oyuna çok hareketlilik getiren takımlar, rakiplerini çok sayıda seçimlerle baş etmek zorunda bırakan takımlar, rakiplerinin reaksiyon zamanlarını olumsuz yönde etkilemekte, onların konsantrasyonlarını ve dengelerini bozmaktadırlar.

Eğer arka arkaya iki uyaran söz konusu olacaksa ve bu uyaranlar arasındaki zaman hemen hemen 50 ile 250 mili salise olacaksa birinci uyarana yanıt vermedeki reaksiyon zamanı ikinci uyarana yanıt vermedeki reaksiyon zamanından daha süratli olacaktır. Savunma oyuncusu ile mücadeleye girişen bir kanat oyuncusu süratini birden durdurup 50 ile 250 mili salise arasında tekrardan birden aldatma yaparak harekete geçmesi savunma elemanını dez avantajlı durumda bırakmaktadır. Çünkü savunma elemanı forvet elemanını karşılayıp öne almada göstermiş olduğu birinci reaksiyon zamanından daha da çoğunu ikinci reaksiyon zamanında göstermektedir. Ani duraklamalar ve birden bire hareketlenmelerde hücum oyuncularının nasıl avantajlı bir duruma gelebildiklerini çoğu kez görmekteyiz. Bir de buna hücum oyuncularının yapmış oldukları başarılı aldatmalar eklenince zaman yönünden önemli bir avantaj elde edilebilmektedir. Hücum ve savunma oyuncuları rakiplerine üstünlük sağlayabilmeleri için mükemmel bir zamanlamaya sahip olmalılardır. Daha iyi zamanlama daha iyi performans başarılarına yol açar. Antrenör düzenleyeceği çalışmalarla futbolcularında doğru zamanlama becerilerini geliştirmelidirler.

Örneğin atletizm ve yüzme gibi sportif branşlarda yerlerinize ve dikkat komutlarının verilmesi ile sporcular kendilerini çıkış uyaranına hazırlayabilirler. Eğer bu şekilde bir hazırlık periyodu söz konusu ise, sporcunun reaksiyon zamanın daha süratli gerçekleşebilir. Ancak futbol oyunu içerisinde zorlu olmakla birlikte bundan daha değişik bir hazırlık periyodu söz konusu olmaktadır. Örneğin, zaman, zaman futbolcuların birbirlerinin adlarını kullanarak önceden uyarıda bulundukları olmaktadır. Bu sporcuların önceden uyaranlara kendilerini hazırlamalarında ve daha süratli reaksiyon zamanına sahip olmalarında etkili olabilir. Sporcuların daha süratli reaksiyon zamanına sahip olmaları isteniyorsa onlara önceden hazırlık uyarılarının verilmesi olumlu sonuçlar verecektir. Bunun için sporcuların önceden aralarında anlaştıkları azlı özlü ifadeler kullanarak birbirlerini uyarmaları onların daha süratli harekete geçmelerine olanak sağlayabilir.

Harekete geçmek için hazır olma ile uyarının verilmesine kadar geçen süre ön periyodu meydana getirir. Bu yukarıdaki şekilde de açıklanmaktadır. Kullanılacak farklı ön periyotlara göre reaksiyon zamanı da farklılaşabilir.

Daha çok sayıda ve birbirinden farklı ön periyotlara göre reaksiyon zamanı da farklılaşabilir.

Daha çok sayıda ve birbirinden farklı ön periyotlar söz konusu oldukça uyarının her ne zaman meydana geleceğini sezinlemekte güçleşecektir. Eğer bir hücum oyuncusu tek tip değil de birbirinden farklı aldatma varyasyonları kullanıyorsa bunu sezinlemek güçleşecektir. Eğer bir futbol takımı devamlı aynı serbest atış ve köşe atışı varyasyonunu kullanıyorsa rakibinin ne olacağını sezinlemesi kolaylaşacaktır. Devamlı aynı ve tek tip hareketlerde bulunma savunmanın sezinlenmesini ve reaksiyon zamanını kısaltmaktadır. İyi forvet oyuncuları rakibin durumuna göre hareketlerinde değişiklikler yapabilen ve kendilerine daha çok tahmin edilemez yapmayı başarabilen kişilerdir. Futbolda savunma ile hücum elamanları arasında zaman zaman meydana gelen birebir durumlarda futbolcular arasında birbirlerinin hareketlerine göre tahmin etmeleri ve sezinlemeleri mücadelesi söz konusu olmaktadır. Hep aynı hareketleri denemeye kalkan forvet oyuncuları savunma oyuncuları tarafından daha çok tahmin edileceklerdir. Bu bakımdan forvet oyuncularının hareketlerine çeşitlilik getirmeleri gerekmektedir.

Ön periyotta futbolun dışından bir örnek daha verecek olursak atletizmde ve yüzmede startı verenlerin tabancalarını farklı zamanlarda ateşleyerek bazı sporcuların sezinleyerek önceden harekete geçme avantajına sahip olmalarını engellemeye çalıştıkları söylenebilir. Tabancanın devamlı şekilde aynı zaman dilimleri arasında ateşlenmesi sporcuların daha süratli reaksiyon zamanına sahip olmalarına yol açacaktır. Çünkü bazı sporcular bu tek tip zaman dilimi dolayısıyla önceden sezinleyerek harekete geçme şansını yakalayacaklardır. Dikkat komutu ile tabancanın ateşlenmesi arasındaki ön periyot farlılaştırıldığından bundan reaksiyon zamanı da etkilenecektir.

Eğer sporcu ön periyotta göstereceği reaksiyondan çok yapacağı hareketi düşünmekle ilgili ise reaksiyon zamanı bundan olumsuz yönde etkilenecektir.

Futbolcu sürekli oyunu takip etmeli o andaki performansını ilgilendirmeyen uyaranlara dikkatini vermemelidir. Eğer futbolcu o andaki durumu dikkatlice takip etmiyorsa, o anda kaygı düzeyi artmış veya yüksekse ve kafası maçın sonucunda veya dışarıdaki seyircilerle meşgul ise reaksiyon zamanı bundan olumsuz etkilenecektir. Topun oyundan çıktığı ve oyunun durduğu anlarda futbolcuların sık sık konsantrasyonları kaybolmaktadır. Böyle durumlarda hücumun çabuk organize olarak harekete geçmesi karşı tarafın reaksiyon zamanını olumsuz yönde etkileyebilir. Antrenörler sporcularına dikkat ve konsantrasyonla ilgili gerekli bilgileri vermeleri bu özelliklerin geliştirilmesi için fiziksel ve zihinsel antrenmanlar düzenlemelidir.

Reaksiyon zamanı ile ilgili yapılan araştırmalar az da olsa çalışmalarla düzelmelerin, gelişmelerin meydana geldiğin göstermektedir. Reaksiyon zamanında düzelmeler ilk çalışmalarda daha çok meydana gelmekte daha sonra iyiden iyiye azalmaktadır. Hareket zamanı reaksiyon zamanına göre çalışmalarla çok daha fazla geliştirilme olanağına sahiptir. Hareket zamanın geliştirilmesi tekniğin düzenlenmesi gerekli kondisyon çalışmaları ile sağlanabilir. Her yaş grubu çalışma ile reaksiyon zamanında düzelme kaydedilebilir. Futbolda reaksiyon zamanı tecrübe, konsantrasyon ve dikkat çalışmaları ile önemli boyutlarda etkilenebilir.

Reaksiyon sürati genellikle diğer özelliklerden izole edilmeden birlikte antrene edilir. Sürat antrenmanlarında reaksiyon egzersizlerinin hedefi, reaksiyon sürati ile birlikte aksiyon süratinin de sprint kuvveti ile birlikte düzeltilmesidir. Zaciorskij reaksiyon eğitimi için üç metot önermektedir; Parça metoduTekrar metodu Duyusal metot

Bu metotta, hareket reaksiyonu ile hedef çalışma birlikte uygulanır. Örneğin reaksiyon çalışmasının çıkış çalışması ile birleştirilmesi gibi çalışmalarda önce hedef egzersizler çalışır, daha sonra bir uyaranla birlikte birleştirilir. Bu çalışmanın özelliği hareketin tamamının parça parça çalışılmasıdır.

Bu metotta ani bir uyarana ya da değişen bir çevre durumuna göre uygulanan tekrarlardır. Tekrar metodu ile daha ileri düzeyde gelişme beklenmemelidir. Bu metot parça metodu ile birleştirildiği zaman daha verimli olur.

İlk iki metoda ektir, yanlış reaksiyonu önleyici etki yapar. Reaksiyon antrenmanının esas koşullarından biri konsantrasyondur. Bu çalışma ile tüm dikkatin reaksiyon uyaranına çevrilmesi ile istikrarlı bir reaksiyon sağlanabilir. Değişik zaman aralıkları ile zaman duyusunun geliştirilmesi hedeftir. Reaksiyon zamanı genel ve özel hazırlıklarla (ısınma gibi) iyileştirilebilir. Bu metotla antrenman yaparken, bir tenisçi gelen topu karşılamak için görsel hazırlık yapar. Bu değişik taraflara yapılan atışlar ve karşılamalar ile geliştirilebilir.

Sporcunun uyarana reaksiyona gösterme anındaki fiziksel, bilişsel ve motivasyonel durumları onun reaksiyon zamanına etki etmektedir. Bilişsel ve fiziksel olarak yorgun dunumda olan sporcuların reaksiyon zamanları yavaşlayacaktır. Eğer sporcu için üst düzeyde bilgileri işlemden geçirme söz konusu olmaktaysa reaksiyon zamanı bundan olumsuz etkilenmektedir. Aynı şekilde eğer sporcu için durum çok önemli görülmüyor ve sporcu motivasyon eksikliği içinde hareket ediyorsa reaksiyon zamanının süratli olması beklenemez.

Sporcu 19 yaşa doğru ilerledikçe reaksiyon zamanında gelişme kaydedeceği unutulmamalıdır. Araştırmalar 19 ile 25 yaşları arasında reaksiyon zamanının en üst düzeylerde süratli olduğunu gösterir.

REAKSİYON ZAMANI ÖLÇÜMÜ

Reaksiyon Zamanı, bir uyarıcının sunulması ile söz konusu uyarıcıya kas tepkisi verilmesi arasında geçen süredir. Tepkiyi etkileyen başlıca faktör uyarıcı sayısıdır.

Sadece tek bir yanıt veya tepki varsa (simple reaction time), tepki süresi çok kısa olacaktır. Eğer birçok muhtemel yanıt veya tepki söz konusuysa (choice reaction time), hangi yanıtın seçileceğini belirlemek daha uzun süre alacaktır.

Hick’s kanununa göre; reaksiyon süresi yanıt sayısıyla orantılı olarak artacaktır. Ancak bir seviyeden sonra yanıt sayısı artsa da tepki süresi sabit kalacaktır.

Reaksiyon süresi doğuştan bir yetenektir ancak tepki süresi pratikle geliştirilebilir. Eğitmenler her spor için gerekli yetenek tipini analiz etmeli ve aşağıdakileri göz önünde bulundurarak nerede tepki süresi geliştirilebilir ona karar vermelidir:

· Başlangıç İşaretini Algılama– Sprint başlangıcında, kalabalığın sesinden ve olumsuz düşüncelerden sıyrılarak, başlangıç sesine odaklanma

· İlgili İşaretleri Algılama – Bir Kalecinin penaltı atışlarında vücut dilini analiz etmesi

· Dikkat Merkezini Değiştirme- Hücum oyununda rakibe odaklanırken sahaya odaklanmaya yönelme

· Endişe Kontrolü- Çelişen bilgi ekleyerek reaksiyon süresini yavaşlatır.

· Isınma – Duyu organları ve sinir sistemini bilgi göndermeye ve kasları hareket etmeye hazırlama

MOART REAKSİYON VE HAREKET ZAMANLAMA TEST SİSTEMİ

Lafayette, dünyadaki en hassas reaksiyon ölçüm cihazı olan Çoklu Reaksiyon Zamanı Ölçüm Sistemini (MOART) tanıtmaktan gurur duyar. MOART ile beynin yüksek merkezlerinin araştırılması için Git/ Gitme gibi basit reaksiyon süresi görevleri yaptırabilirsiniz. Bilişsel süreci araştırmak için daha karmaşık ayırt etme reaksiyon zamanı görevleri uygulayabilirsiniz. Sistem aynı zamanda bir dokunma testleri cihazı olarak bilişsel kontrol çalışmaları için kullanılabilir. Denekler bir reaksiyon süresi testini yapmaya çalışırken aynı anda dokunarak yapılması gereken bir testi de yapabilirler.

MOART Aşağıdaki hazır testlerle birlikte gelir:

· Basit Reaksiyon Zamanı: Yanıtlı basit uyarıcıyı veya Devam Et / Dur reaksiyon modelini seçin.

· Seçmeli Reaksiyon Zamanı: Çoklu uyaranlardan ve Çoklu yanıtlardan seçin.

· Basit Reaksiyon / Hareket: Yanıtlı basit uyarıcıyı veya Ek bir Tepki hareketli Devam Et / Dur reaksiyon paradigmasını seçin.

· Seçmeli Reaksiyon / Hareket: Denek tek bir tuşa basarak teste başlar ve uyarıcıya göre bir çok cevap tuşundan birine tepki verir.

· Basit Dokunma Testi: Zamanlı test sırasında, denek bir tuşa olabildiğince çabuk basmaya çalışır.

· Karmaşık Dokunma Testi: Önceden belirlenmiş bir test süresinde, denek olabildiğince çabuk sürede dönüşümlü olarak iki ayrı tuşa basar.

PsymSoft Yazılımıyla Yapılan Diğer Testler

· Reaksiyon Zamanı + Dokunma Testi: Denek bir reaksiyon süresi testini yapmaya çalışırken aynı anda dokunarak yapılması gereken bir testi de yapar.

· Bütün testlerde kullanıcı ihtiyacına göre çeşitli parametreleri ayarlayabilirsiniz. Bu parametreler şunlardır: Uyarıcı Seçimi, Reaksiyon Yöntemi, İpucu Türü, İpucu Uzunluğu, Hata Türleri, Tepki zaman aşımı ve Rastgele sunum.

Uyarıcılar (Stimulus)

· 9 adet Üç renkli ışıklar

· Yüksek ses veya düşük ses

· Rastgele veya sabit sunum

· 10 adet iç ve dış etkin noktaları olan hassas dokunmatik tuşlar

Reaksiyon / Hareket Tuşları

· Üç renkli ışık

· Yüksek ses veya

· Düşük ses

İpuçları

· Sabit

· Rastgele

· İpucu olmadan

TEKNİK ÖZELLİKLER

İpucu Zamanı: 0 - 25,5 saniye arasında, 0,1 saniye çözünürlük

İpucu Zaman Aralığı: 0 - 25,5 saniye arasında, 0,1 saniye çözünürlük

Hata Türleri: Erken yanıt, yanıtsız, yanlış yanıt veya yetersiz yanıt

Tepki Zaman Aşımı: 0 - 25,5 saniye arasında, 0,1 saniye çözünürlük

Dokunma Süresi: 0 - 25,5 saniye arasında, 0,1 saniye çözünürlük

Güç Gereksinimi: 12VDC, 1.0 Amp AC adaptörü ile birlikte

Bilgisayar bağlantısı: USB

Zamanlama Çözünürlüğü / Doğruluğu: 1,0 milisaniye + / -% 0.001

Boyutlar: 21,0 " x 11.2 "x 2.5"

Kontrol Arabirimi: PsymSoft Yazılımı

PSYMSOFT PSİKOMOTOR YAZILIMI

PsymSoft, araştırmacıların motor davranışları için birçok test tasarlamasını sağlayan, Windows tabanlı bir psikomotor test yazılımıdır. Yazılım her motor davranışı için çeşitli parametreleri ayarlar ve deneysel prosedür kılavuzu olarak kullanılır. Deneysel veriler otomatik olarak bir veritabanına kaydedilir ve derinlemesine analiz ve raporlama için kullanılır.