Basel Sözleşmesi Sekretaryası tarafından hazırlanan “Biyomedikal ve Sağlık Bakım Atıklarının Çevreyle Uyumlu Yönetimi Teknik Klavuzu (Y1;Y3)”na göre biyomedikal ve sağlık bakım atıklarının sınıflandırılması Basel Sözleşmesinin EK I, II, VIII ve IX’ündeki ana sınıflandırmaya dayanmakla birlikte, sağlık bakım sektöründeki pratik uygulamalara göre özelleştirilmiştir. Buna göre biyo-medikal ve sağlık bakım atıkları aşağıdaki gruplara ayrılmaktadır:
A Evsel ve belediye atıkları ile aynı kompozisyondaki sağlık bakım atıkları
A1 Normal evsel ve belediye atıkları
B Özel önem ve dikkat gerektiren biyomedikal ve sağlık bakım atıkları
B1 İnsan anatomik atıkları (dokular, organlar, vücut parçaları, kan ve kan torbaları)
B2 Atık kesici ve deliciler (iğneler, enjektörler, neşterler, bistirüler)
B3 Farmasötik atıklar (süresi dolmuş ilaçlar)
B4 Sitotoksik farmasötik atıklar
B5 Kan ve vücut sıvı atıkları (kan veya diğer vücut sıvıları ile kontamine olmuş materyaller)
C Enfekte atıklar
(a) Bulaşıcı hastalığı olan enfekte olmuş hastaların kan ve türevleri, diğer vücut sıvıları veya dışkıları ile kontamine olmuş ekipmanlar ve materyaller,
(b) Laboratuar atıkları (canlı biyolojik ajanlar içeren kültür ve stoklar ve diğer laboratuar aletleri)
D Diğer tehlikeli atıklar
Solventler, kimyasallar, piller, çözeltiler vb.
E Radyoaktif atıklar
Dünya Sağlık Teşkilatı tarafından yayımlanan “Güvenli Tıbbi Atık Yönetimi” isimli kitapta ise tehlikeli tıbbi atıkların sınıflandırılması yapılmaktadır. Buna göre tıbbi atık kategorileri aşağıdaki gibidir;
Atık kategorisi
Tanım ve örnekler
Enfekte atık: Patojen içerdiğinden kuşku duyulan atık laboratuar kültürleri; karantina koğuşlarından çıkan atıklar; enfekte hastalarla temas eden araç-gereçler; dokular
Patolojik atık: Vücut dokuları veya sıvıları vücut parçaları; kan ve diğer vücut sıvıları; fetüsler
Kesici atık : İğneler; infüzyon setleri; bistüriler; bıçaklar; kırık camlar
Farmasötik atık: İlaç içeren atık miyadı dolmuş veya kullanılmayan ilaçlar, ilaç içeren veya ilaçla kontamine maddeler (şişeler, kutular)
Genotoksik atık: Genotoksik özellikli maddeleri içeren atık sitotoksik ilaç içeren atıklar (sıklıkla kanser tedavisinde kullanılan), genotoksik kimyasallar
Kimyasal atıklar: Kimyasal madde içeren atıklar laboratuar ayıraçları, film banyo kimyasalları, miyadı dolmuş veya kullanılmayan dezenfektanlar, solventler
Yüksek oranda ağır metal içerikli atıklar: Piller, kırık termometreler, kan basıncı ölçüm cihazları
Basınçlı kaplar: Gaz silindirleri, gaz kartuşları, aerosol kutuları
Radyoaktif atık: Radyoaktif madde içeren atık radyoterapi veya laboratuar araştırmalarından artan sıvılar; kontamine olmuş cam eşya, ambalaj veya kağıt; açık radyonükleidler ile muayene veya tedavi edilen hastaların dışkı ve idrarı, kapalı kaynaklar.
Enfekte atık : Bu kategori aşağıdakileri içerir;
Laboratuar çalışmalarında oluşan enfekte kültürler, Enfeksiyon hastalığı olan hastalara yapılan ameliyat ve otopsi atıkları (dokular, kan veya diğer vücut sıvıları ile temas etmiş maddeler ve araç gereçler, vb.), Karantina altındaki servislerde bulunan enfekte hastalardan kaynaklanan atıklar (hasta çıktıları, enfekte veya cerrahi yaraların pansuman malzemeleri, insan kanı veya diğer vücut sıvıları ile kirlenen giysiler, vb.), Enfekte olmuş hemodiyaliz hastalarının atıkları (tüp ve filtre gibi diyaliz malzemeleri, dispozibl havlular, gecelikler, önlükler, eldivenler ve laboratuar giysileri, vb.), Enfekte olmuş laboratuar hayvanları, Enfekte kişi ve hayvanlarla temas eden diğer malzeme veya aletler.
Patolojik atık : Patolojik atıklar, doku, organ, vücut parçaları, insan fetüsleri ve hayvan leşleri, kan ve vücut sıvılarından oluşur. Bu kategoride tanımlanan insan ve hayvan vücut atıkları anatomik atık olarak da adlandırılır.
Kesiciler : Kesiciler, iğneler, hipodermik iğneler, bistüri ve bistüri ağızları, bıçaklar, infüzyon setleri, testereler, kırık camları kapsayan, kesici ve delici yaralanmalara sebep olabilen maddelerdir.
Farmasötik atık : Farmasötik atıklar süresi dolmuş, kullanılmayan, yanlışlıkla dökülen ve kontamine olan farmasötik ürünler, ilaçlar, aşılar ve artık istenmeyen ve uygun şekilde bertaraf edilmesi gereken atıkları içerir.
Genotoksik atık : Genotoksik atık yüksek derecede tehlikelidir ve mutajenik, teratojenik veta karsinojenik özelliklere sahip olabilir. Hem hastane içerisinde hem de bertaraftan sonra ciddi güvenlik problemleri meydana getiri ve özel dikkat gösterilmelidir. Genotoksik atıklar, bazı sitostatik ilaçları, sitostatik ilaçlarla tedavi edilen hastaların kusmuk, idrar veya dışkıları, kimyasallar ve radyoaktif maddeleri içerebilir. Bu kategorideki temel maddeler olan sitotoksik (veya antineoplastik) ilaçlar, bazı canlı hücrelerin büyümesini durdurma veya öldürme yeteneğine sahiptirler ve kanser kemoterapisinde kullanılırlar.
Kimyasal atık : Kimyasal atık katı, sıvı ve gaz kimyasalların atılmasından oluşur. Örnek olarak tanı ve deneysel çalışmalar, hastane genel temizlik ve dezenfeksiyon işlemlerinden çıkan atıklar verilebilir. Sağlık hizmetlerinden oluşan kimyasal atık tehlikeli veya tehlikesiz olabilir; atık aşağıdaki özelliklerden en az birine sahipse tehlikeli olarak düşünülür:
Toksik Korozif (asidlein pH’ı < ve bazların pH’ı >12) Yanıcı Reaktif (patlayıcı, suya reaktif, şoka duyarlı) Genotoksik (sitotoksik ilaçlar vb.)
Şeker, amino asit ve bazı organik ve inorganik tuzlar gibi tehlikesiz kimyasal atıklar, yukarıdaki özelliklerden hiçbirini göstermeyen kimyasal maddelerden oluşur.
Formaldehid, fotografik kimyasallar, solventler, organik ve inorganik kimyasallar, sağlık kuruluşlarında yaygın olarak kullanılan ve atıklarda bulunma olasılığı en fazla olan tehlikeli kimyasal türleridir.
Yüksek oranda ağır metal içerikli atıklar : Yüksek oranda ağır metal içerikli atıklar, tehlikeli kimyasal atıkların bir alt kategorisidir ve genellikle aşırı toksiktir. Cıva atıkları kırılan klinik araç gerecin atılmasından kaynaklanır; fakat bu atıkların miktarları onların yerine elektronik aletlerin (termometreler, tansiyon aletleri, Vb.) kullanılması ile azalır. Diş hekimliği ile ilgili atıklar yüksek cıva içeriğine sahiptir. Kadmiyum atıkları pillerin boşalmasından meydana gelir. Radyoloji ve diagnostik bölümlerinin radyasyon geçirmez hale getirilmesinde kurşun içeren bazı ahşap paneller kullanılır.
Basınçlı kaplar : Tıpta birçok gaz türü kullanılır ve sıklıkla da basınçlı silindirler, kartuşlar ve aerosol kutuları elde edilir. Hareketsiz ya da potansiyel zararlı da olsa basınçlı kaplardaki gazlara daima dikkatli bir şekilde işlem yapılmalıdır; kaplar yakılırsa patlayabilir veya kaza ile delinebilir.
Radyoaktif atıklar : İyonize radyasyonu normalde insanlar hissedemez ve genellikle kişi çok yüksek dozda almadıkça acil etkilere (yanık vb.) sebep olmaz. Tıbbın iyonize radyasyonu kullandığı alanlar X ışınları, ά ve β partikülleri ve radyoaktif maddeler tarafından salınan γ ışınlarını içerir. Radyoaktif maddeler hücre içi materyalin iyonlaşmasına sebep olur; bu yüzden genotoksiktirler.
Tıbbi Atıkların Kontrolü ve İmhası Tüzüğümüzde ise sağlık kuruluşlarından kaynaklanan atıklar dört ana başlık altında toplanmıştır. Bu sınıflandırma aşağıda verilmektedir;
I-EVSEL NİTELİKLİ ATIKLAR
-Genel Atıklar
-Ambalaj AtıklarıII
-TIBBİ ATIKLAR
-Enfeksiyöz Atıklar
-Patolojik Atıklar
-Kesici
-Delici Atıklar
III-TEHLİKELİ ATIKLAR
IV-RADYOAKTİF ATIKLAR