SAHRA ÇÖLÜ

Sahra, dünyanın en büyük çölü, Ku­zey Afrika’nın Akdeniz kıyıları ve Zenci Af­rika, Atlas okyanusu ile Kızıldeniz arasın­da 8 milyon km2′yi aşan bir alan kaplar (yılda 100 mm’den az yağış alır). Kuzey’indeki Sahra Atlasları, Libya ve Mısır’da deni­ze kadar ulaşan çölün kuzey sınırını çizer. Güney’de, belli bir sınır belirleme olanağı ve­ren hiç bir yüzey şekline rastlanmaz; bu nedenle Sahra’nın Cenchrus biflorus’un ortaya çıktığı, çöle özgü yeşil Cornulaca monacantha tutamlarının yok olduğu ku­şakta sona erdiği kabul edilir: Sahil’e öz­gü, oldukça düzenli yaz yağmurları iste­yen dikenli taneli bir buğdaysı olan Cenchrus biflorus kesintisiz bir örtü oluşturur.

İKLİM ÖZELLİKLERİ

Sahra, kuşaksal çölün (yıl­lık yağışların az olmasına yol açan yarı- tropikal yüksek basınçların bu enlemde bulunması nedeniyle gelişmiştir) en iyi ör­neğidir. Ne var ki yağışlar yıldan yıla bü­yük değişiklikler gösterir (sözgelimi Tamengest’e [Tamanrasset] bir yıl 159 mm, bir başka yıl 6,4 mm yağış düşmüştür); bazense çok şiddetli yağmurlar yağar: özellikle Orta Sahra’da evleri yıkan yağ­murlar yağar. Çok görkemli kum fırtınala­rı, sıcaklık yükselmesine yol açan güney rüzgârıyla (sirokko) birlikte gerçekleşir. Bu­lutsuz havada güneş alma rekor düzey­de sıcaklıklara ulaşılmasına neden olur: mutlak maksimum 50 °C, hatta 55 “C’tır. Gündüzle gece arasındaki sıcaklık fark­ları büyüktür (15° – 30 °C) ve çoğunlukla yaz-kış farklarından (10° – 20 °C) fazladır. Kışın, bazen 0 °C’ın altında mutlak mini­mumlar da gözlenir.

YÜZEY ŞEKİLLERİ

Sahra yüzey şekillerinin temel özelliği, düz anahtar katların önemidir: yüzeyin bü­yük bölümü reg’dir (yer yer rüzgârın bı­raktığı çakılların bulunduğu ova); flama­da, sert bir kayacın (kireçtaşı) yüzeye çık­masından oluşan bir platodur. Kumullar çoğunlukla kütleler halinde toplanır (erg­ler) ve Sahra yüzeyinin beşte birini bile kaplamaz. Tek tük dağlar, tortul örtüsünün ortasında beliren ve çoğunlukla üstünde yanardağ engebeleri (trakitler sivri doruk­ları ve Hoggar fonolitleri) yükselen sert ta­banın geniş yarı çaplı kıvrımlı kabartıları­dır. Hoggar’ı çevreleyen kumtaşlı platola­ra tassililer denir. Sebha ya da yanlış ola­rak şot adı verilen birkaç kapalı çöküntü alanı, deniz düzeyi altına kadar iner. Çöl dışında doğan Nil, çölü aşmayı başaran tek ırmaktır. Başka yerlerde, uvedlerin akı­şı geçici değildir: uvedler kapalı çöküntü alanlarında kaybolurlar (içakışıklık). Bu akarsular yüzeyde akmadıklarında yeral­tında akabilirler (altakım) ve bitkiler için el­verişli bir kuşak oluştururlar. Geri kalan yerlerdeyse bitkilere çok ender rastlanır ve var olanlar da kuraklığa uyarlanmıştır (di­kenler, çok gelişmiş kökler vb.).

kaynak:Büyük Larousse Ansiklopedisi-Milliyet Yayınları