Milli Mücadele Döneminde Çıkan İç İsyanlar
İç İsyanlar Sebepleri
1-İşgal devletlerinin işgallerini yerleştirmek istemesi
2-Osmanlı yönetiminin Mustafa Kemal ve arkadaşlarını etkisiz duruma getirmek istemesi
3-TBMM’nin halktan yeni fedakarlıklar istemesi
4-İtilaf devletlerinin milli mücadeleyi iç karışıklıklarla yıpratmak istemesi
5-Osmanlı ordusunun terhis edilmiş olmasından dolayı asayişsizlik olması
6-Bazı kuva-yı milliyecilerin tutarsız davranışları
7-Bazı milli mücadelecilerin tutarsız davranışları
8-Milli mücadele politikasının bazı çıkar çevrelerini rahatsız etmesi
9-Kürtçülük düşüncesi ve Kürtlerin kışkırtılması
10-Azınlıkların emelleri
11-Bazı kuva-yı milliyecilerin düzenli ordunun emrine girmek istemeyişi
A-İstanbul Hükümetinin İtilaf Devletlerinin İsteği Üzerine Düzenlediği İsyanlar
1-Ahmet Anzavur İsyanı:
Sebep:
1-İngilizlerin, milli mücadelecileri Çanakkale Boğazı çevresine yanaştırmak istemeyişi
2-İstanbul yönetiminin milli mücadeleden duyduğu tedirginlik
Özellikleri:
1-İsyan Marmara’nın güneyinde Susurluk civarında çıkmıştır.
2-Milli mücadelecilere karşı bölgedeki Çerkezler kışkırtıldı
3-İsyan TBMM açılmadan önce başladı
4-Saltanat yanlısı bir isyandır
5-İsyan önce Çerkez Ethem tarafından bastırıldıysa da; Ahmet Anzavur tekrar isyan çıkardı. Bu isyanı ise Ali Fuat Cebesoy 20 Mayıs 1920’de kesin olarak bastırdı.
2-Kuva-yı İnzibatiye(Halifelik Ordusu)
İsyanı
Sebepleri:
1-İngilizlerin, milli mücadelecileri Boğazlar çevresine yanaştırmak istememesi
2-İstanbul yönetiminin duyduğu tedirginlikler
Halifelik ordusu denilen isyancı birliğini Süley-man Şefik İngilizlerin istek ve desteği ile hazırladı. Birliğin oluşturulmasında genellikle Enver Paşa’nın ordudan tasfiye ettiği eski subaylar kullanıldı.
Özellikleri:
1-İsyan Adapazarı civarında başladı
2-Çerkez Ethem ve Refet Bele tarafından bastırıldı
3-İsyanın bastırılması sonucunda Kuva-yı İnzibatiye birliğinin çoğu milli mücadele saflarına geçti
Açıklama: Ahmet Anzavur ve Kuva-yı İnzibatiye İsyanlarının başarısız olması İngilizlere; İstanbul hükümetinin isyan düzenleme konusunda başarısız olduğunu gösterdi; ki bundan sonra İngilizler kendileri isyan düzenlettirmeye başladılar.
NOT:28 Nisan 1920’de Anadolu’da, padişah adına, asayiş sağlamak için Anadolu Fevkalade Müfettişliği kuruldu.
B-İstanbul Yönetimi ile İşgalcilerin Düzenlettirdiği İsyanlar
1-Bozkır-Zeynelabidin İsyanı
(27 Eylül-4 Ekim 1919)
Özellikleri:
1-Milli mücadeleye karşı çıkan ilk isyandır
2-Padişah taraftarı bir isyandır
3-Konya havalisinde çıkmıştır.
2-Bolu-Düzce Ayaklanması:
Özellikleri:
1-12 Nisan 1920’de başladı
2-Çerkez Ethem tarafından bastırıldı
3-Çapanoğulları İsyanı
(15 Mayıs-27 Ağustos 1920)
Özellikleri:
1-Yozgat, Çorum ve Tokat havalisinde etkili oldu
2-Bölgedeki Aleviler de kullanılmak istendi
3-Çerkez Ethem tarafından bastırıldı
4-Delibaş Mehmet-Konya İsyanı
(2 Ekim-15 Kasım 1920)
Özellikleri:
1-Halifelik taraftarı bir isyandır
2-Konya ve Isparta’da etkili oldu
3-İsyanın çıkarılmasında İngiliz, Fransız, İtalyan ve Yunanlılar etkili oldu
4-Milli kuvvetler karşısında tutunamayan Delibaş Mehmet önce Fransızlara sonra Yunanlılara sığınmıştır.
5-Cemil Çeto İsyanı (17 Haziran 1920):
Özellikleri:
1-Kürtçü bir isyandır.
6-Milli Aşireti İsyanı (8 Haziran 1920):
Özellikleri:
1-Kürtçü bir isyandır
2-Fransızlardan destek almıştır
7-Koçgiri İsyanı :
Özellikleri:
1-Kürtçü bir isyandır
2-Kemah ve Divriği’de etkili oldu
3-Bu isyanı II. İnönü Savaşı döneminde kurulmuş olan merkez ordusu bastırdı
8-Ali Batı İsyanı
(11 Mayıs-18 Ağustos 1919):
Özelikleri:
1-Kürtçü bir isyandır
2-Diyarbakır’da etkili oldu
3-Ali Batı çatışma esnasında öldürüldü
9-Çopur Musa İsyanı:
Özellikleri:
1-İsyan Afyon’da çıktı
2-İsyanın çıkmasında Yunanlıların kışkırtmaları da etkili oldu
3-İsyan Refet Bele tarafından bastırıldı
C-Kuva-yı Milliyecilerin Çıkardığı İsyanlar
Demirci Mehmet Efe İsyanı:
Özellikleri:
1-Yunanlılara karşı başarılı mücadeleler vermiş olan Mehmet Efe, düzenli ordu kurulurken ilk günlerde düzenli ordunun emrine girmek istemedi
2-Demirci Mehmet Efe ikna edildi ve efeleriyle birlikte düzenli ordunun emrine alındı.
Çerkez Ethem İsyanı:
Özellikleri:
1-Yunanlılara karşı başarılı mücadeleler veren ve isyanların bastırılmasında büyük katkıları olan Çerkez Ethem düzenli ordunun emrine girmeyerek isyan etmiştir.
2-Çerkez Ethem düzenli orduya karşı girdiği mücadelede başarılı olamayınca; 5 Ocak 1921’de Yunanlılara sığınmış; Çerkez Ethem’e bağlı birlikler ise 20 Ocak 1921’de düzenli ordunun emrine girmiştir.
D-Azınlıkların Çıkardığı İsyanlar
Sebepleri:
1-Osmanlı’dan toprak koparma düşüncesi
2-Emellerinin olduğu bölgelerde çoğunluk olma düşüncesi ile, Türk milletini yıldırarak, bölgeden kaçırma
3-İşlerini kolaylaştırma düşüncesi ile işgallere zemin hazırlama
4-İşgal devletlerinin kışkırtmaları
Ermeni isyanları Gümrü ve Ankara Antlaşmaları ile bitirilirken; Karadeniz’deki Rum isyanları Şubat 1923’e kadar devam etti.
TBMM’nin İsyanlara Karşı Aldığı Önlemler:
1-İstanbul ile ilişkiler kesildi
2-İstanbul hükümetinin icraatları yok sayıldı
3-İstanbul’un halkı milli mücadelecilere karşı kışkırtmak için yayınladığı fetvalara karşı; Ankara müftüsü Rıfat Börekçi fetva yayınladı
4-Damat Ferit Paşa vatan haini kabul edildi
5-29 Nisan 1920’ Hıyanet-i Vataniye Kanunu çıkarıldı
6-18 Eylül 1920’de İstiklal Mahkemeleri kuruldu
7-İsyanlara karşı Kuva-yı Milliye, merkez ordusu ve düzenli ordu kullanıldı
İsyanların Sonuçları:
1-Anadolu daha fazla işgal altında kaldı
2-Milli mücadelenin başarıya ulaşması gecikti
3-Yunanlılar Anadolu’da daha fazla ilerledi
4-Kardeş kanı akıtıldı
5-Anadolu birliği zedelendi
6-Ekonomik zayiatlar oldu
7-İsyanları bastıran TBMM’nin otoritesi arttı
Açıklamalar:
1-İsyanları kışkırtanlar ve çıkaranlar kutsal değerleri kullandılar
2-Padişaha bağlılık, milli mücadeleyi halka kötü gösterdi
3-Asker kaçaklarının bir kısmı isyanların insan gücünü oluşturdu
4-Yunan ordusu dahî bazı dönemlerde halifelik ordusu olarak tanıtıldı
5-İsyanların bastırılmasında TBMM’nin güçler birliği ilkesi etkili oldu
6-TBMM’ye karşı çıkarılan isyanlarda İstanbul yönetimi Milli Egemenliği; İşgalciler Milli Bağımsızlığı hedef almıştır.
7-Milli Aşireti TBMM açılana kadar milli mücadele taraftarıydı
8-Mayıs 1919’da başlayan isyanlar 1921 yılı sonlarına kadar devam etti. |