Afganistan Eğitim Sisteminin İncelenmesi

Afganistan bulunduğu coğrafi konum itibarıyla Güneybatı Asya’da denize çıkışı olmayan, 647.500 km² yüzölçümüne sahip ve denize kıyısı bulunmayan bir ülkedir. Kuzeyde Türkmenistan, Özbekistan Tacikistan ile Kuzeydoğuda Çin Halk Cumhuriyeti ile Doğuda ve Güneyde Pakistan ile Batıda ise İran ile sınırı bulunmaktadır. Afganistan, ortada yüksek dağlık, kuzeyde ovalık ve güneybatıda ise plato görünümlü yüksek alanlar olmak üzere üç farkı bölgeden oluşmuştur (Palka, 2001: 10–11). Ülke genel olarak çok engebeli bir yapıya sahiptir.

Ülkenin tarihsel ve kültürel geçmişi 5 bin yıl öncesine kadar uzanmaktadır. Afganistan’ın bulunduğu bölge İlk Çağlar’da Aryana, Orta Çağ’da Horasan ve Modern Çağ’da ise Afganistan olarak isimlendirilmiştir (Kamgar, 2003: 7). Bölge tarih boyunca, çok çeşitli etnik özelliklere sahip olmasından dolayı genellikle siyasi olarak organize olamamış kabilelerden oluşan, feodal bir yapıya sahip olmuştur.

Afganistan, 1839 yılında İngilizler tarafından işgal edilmiştir. Afganistan 19 Ağustos 1919’da fiili İngiliz esaretinden kurtularak bağımsızlığını elde etmiştir. 1919 yılından sonrada sürekli olarak ülkede İngiliz ve Rus çekişmesi yaşanmıştır. Ülke 1978 yılından itibaren yaşadığı Rus işgali ve 1989 yılından Rusların çekilmesiyle birlikte yaşadığı iç savaş ve çekişmelerle 2002 yılına kadar 23 yılını savaş ortamında geçirmiştir (Robson, 2002: 25-26). 2002 yılından itibaren ülkede kısmen huzur sağlanmış olsa da halen ülkede terör olayları çok yoğun yaşanmaktadır.

2.AFGANİSTAN EĞİTİM SİSTEMİNİ ETKİLEYEN SOSYO-KÜLTÜREL FAKTÖRLER

2007 yılının temmuz ayında tahmini olarak 31.889.923 insanın Afganistan’da yaşadığı değerlendirilmiştir. Nüfusun çok genç olduğu, 0-14 yaş grubunun % 44.6, 15-64 yaş grubunun %53 ve 65 yaş üstü grubun %2,4 düzeyinde olduğu belirlenmiştir. Nüfus artış oranının % 2,625 seviyesinde olduğu, insanların ortalama yaşam ömrünün erkeklerde 43,6 yaş, kadınlarda 43,96 yaş olduğu belirlenmiştir (CIA, 2007).

Afganistan UNDP’nin kalkınma raporunda belirtildiği üzere 173 ülke arasında yapılan kalkınma endeksi sıralamasında 171’inci sırada yer almıştır. Afganistan’ın 2004 yılı Gayri Safi Milli Hasılası (2004 Tahmini) 21 Milyar ABD Doları, Kişi başına düşen milli gelir (2004 Tahmini) 800 ABD Dolarıdır. Nüfusun yaklaşık olarak %53’ü yoksulluk sınırının altında yaşamaktadır. Halkın % 40’ı tahmini 2005 yılı rakamlarına göre işsizdir (CIA, 2007).

Afganistan’ın uluslararası ticareti denize kıyısı bulunmaması nedeniyle tamamen komşularının sağladığı transit olanaklara bağlıdır ve aynı zamanda ülke içindeki ulaşım imkânları da son derece kısıtlıdır. Ülkedeki demiryollarının uzunluğu toplam 24,6 km.dir. Ülkedeki toplam karayolu uzunluğu 34782 km olup, bunun 8229 km.si asfaltlanmıştır (Palka, 2001: 65). Doğal gaz, petrol, kömür, krom, lacivert taşı, bakır, tuz, kurşun, demir, gümüş, berilyum, çinko, alüminyum, zümrüt ve altın Afganistan’ın en önemli yeraltı zenginliklerindendir. Ülke tahminen 5 trilyon kübik feet doğal gaz rezervi, ispatlanmış 95 milyon varil ham petrol rezervine sahiptir. Ülkenin bakır madeni kaynaklarının Şili’den sonra dünyadaki en büyük bakır kaynaklarını oluşturduğu tahmin edilmektedir.

Afganistan genelinde yaşamakta olan 30’dan fazla etnik grup olduğu bilinmektedir. Bu gruplar arasında en büyük etnik grubu % 38 ile Peştular oluşturmaktadır. İkinci büyük etnik grup %34 nüfus yoğunluğuna sahip olan Taciklerdir. Tacikleri %12 nüfusa sahip olan Hazaralar ve %8 nüfus yoğunluğuna sahip olan Özbekler izlemektedir. Diğer gruplar (Kırgızlar, Türkmenler, Aymaklar, Beluciler, Nuristaniler, Pamirliler vb.) yaklaşık olarak nüfusun %8’ini oluşturmaktadırlar (ANDP, 2006: 9).

Bununla birlikte Afganistan genelinde konuşulan 30’dan fazla dil olduğu tespit edilmiştir. Afganistan genelinde en fazla konuşulan diller ve yüzdeleri şöyle sıralanabilir; %50 Darice (bir çeşit Afganistan Farsçası), %35 Peştuca, %11 Türkçe ve bunun dışında 30 küçük dil % 4 oranında kullanılmaktadır (CIA, 2007). Türkçe olarak adlandırılan grupta Özbek ve Türkmen dilleri bulunmaktadır. Afganistan devletinin resmi dili olarak Darice ve Peştuca Anayasanın birinci bölümünün 16ncı maddesinde yerini almıştır. Bununla birlikte halkın bazı bölgelerde çoğunluğunun konuştuğu bölgesel diller olan Özbekçe, Türkmence, Belluci dili, Peşayice, Nuristani dili ve Pamirice yoğun olarak konuşulduğu bölgeler için üçüncü resmi dil olarak kabul edilmektedir (Afganistan Anayasası, 2003: 5).

Afganistan’ın resmi dini İslam’dır. Halkın %99’u Müslüman’dır. Ülkede Müslümanların yanı sıra az sayıda Hindu, Sih ve Yahudi de yaşamaktadır. Müslümanların %80’i Sünni-Hanefi, % 19’u Şii’dir. İstatistiksel olarak dinsel bir bütünlük söz konusuymuş gibi görünse de, bölgesel dini liderlerin ve din eğitimini sağlayan hocaların iyi bir dini eğitim almamış olmaları nedeniyle bölgeler arasında farklı dini uygulamalar sıklıkla görülmektedir. Taliban döneminde ülkede İslamiyet’in çok uç ve dayatmacı bir şekli uygulamaya geçirilmiştir. Bu dönemde mollaların ve Taliban liderlerin çoğunluğu Suudi Arabistan tarafından ekonomik olarak desteklenen Pakistan’daki medreselerde eğitim görmüşlerdir (Robson, 2002: 31). O dönemdeki aşırı dayatmacı uygulamaların bazıları özellikle tutucu etnik gruplar üzerinde halen etkisini sürdürmektedir. Bu etkilerin eğitim açısından en önemlilerinden birisi şüphesiz ki kız çocukların eğitim almasının ve bayanların çalışmasının kabul edilmemesidir.

3. EĞİTİMİN GÜNÜMÜZDEKİ DURUMU

Afganistan dünya üzerinde ülkenin eğitim seviyesi ve kalkınmışlık düzeyi arasındaki sebep sonuç ilişkisini en acı şekilde yaşayan ülkelerden birisi olmuştur. Çünkü Afganistan dünyanın hem en fakir

hem de en düşük eğitim düzeyine sahip ülkelerinden birisidir. UNESCO’nun verilerine göre 15 yaşından büyük olup kırsal alanlarda yaşayan kadınların %90 ve erkeklerin %65’i okuma yazma bilmemektedir. Afganistan Eğitim sistemi Akış şeması yukarıda sunulmuştur.

Afganistan’da resmi eğitim kurumlarındaki genel eğitim yüksek eğitim süreci dışında 1985 yılında 11 yıla ve 1990 yılında 12 yıla çıkarılmıştır. Bu eğitim kademeleri ilköğretim, ortaöğretim ve yüksek öğretim olmak üzere üç kademeli olarak uygulanmaktadır. İlköğretim altı yıl sürelidir. Ortaöğretim iki kademelidir; ilk kademe 7-9’ncu sınıfları kapsayan ortaokullar ve ikinci kademe 10-12’nci sınıfları kapsayan lise eğitimini kapsamaktadır. Kısaca Afganistan eğitim sistemi 6+3+3 formatında şekillendirilmiştir. İlköğretimin zorunlu hale gelmesiyle ilköğretim diploması almak isteyen bir öğrenci 6+3 toplam 9 yıllık eğitimi tamamlamak zorundadır.

Eğitim Bakanlığı verilerine göre, 2005 yılı itibarıyla ülke genelinde 4.9 milyon çocuk okullarda eğitim görmüştür. Taliban yönetiminin düştüğü 2002 yılından 2005 yılına kadar yaklaşık olarak öğrenci sayısında dört milyonluk bir artış olmuştur. 2005 Yılında Sınıflarda Öğrenim Gören Öğrenci Sayıları Tablo 1’de sunulmuştur.

Tablo 1’de görüldüğü üzere okulların ilk dört sınıfına giden öğrenci sayıları o yaş grubundaki çocuklardan fazladır. Okul zamanında gidememiş bazı öğrencilerde yönetimin değişmesiyle birlikte eğitim kurumlarına kaydolmuşlardır. Özellikle kız çocuklarının eğitim olanaklarının Taliban yönetimi dönemimde kısıtlanmış olması bugün bu yığılmaya sebep olan unsurların başında gelmektedir. Önümüzdeki yıllarda bu yığılmanın kademe kademe sınıflara dağılarak zamanla normal seviyelere ineceği beklenmektedir. Bu yığılmanın ortadan kalkmasıyla eğitim kurumları daha iyi eğitim olanakları sunmaya başlayacaklardır (Ministry of Education, 2007: 29).

Yeni anayasaya göre; Afganistan devletinin ücretsiz olarak temin edeceği ilköğretim ve orta öğretimden yararlanmak her Afgan vatandaşının hakkı sayılmıştır. Buna göre, Afganistan yeni hükümeti tarafından, eğitimde kadınlar ve erkeklere eşit haklar tanınmıştır. Yedi yaşına gelen her çocuk istediği okula, herhangi bir ücret ödemeksizin kaydolabilmektedir. 2003 Anayasası’nın 43. maddesine göre, devlet okulları parasızdır. Aynı maddeyle ilköğretim zorunlu hâle getirilmiştir (Afganistan Anayasası, 2003: Md.43).

Tablo 1: 2005 Yılında Sınıflarda Öğrenim Gören Öğrenci Sayıları

Kaynak: Ministry of Education, 2007: 28.

İlköğretim ders programlarında, uygulanması en zor olan “anadili” öğretimine yönelik dersler olmaktadır. Yeni anayasada, bölgelerin özelliklerine göre anadil ile eğitim sağlanacağı açıkça belirtilmiş olmasına rağmen bugüne kadar istenildiği hâlde böyle bir sistem uygulanamamıştır. Afganistan’da konuşulan çeşitli dillerin gramer kitabının yayınlanmamış olması “anadili eğitim”ini zorlaştırmaktadır. Daha önceki yıllarda Farsça ve Peştucaya ilave olarak bazı okullarda okutulan diğer dillere ait gramer kitabı dışında başka kaynak ve ders kitabı bulunmadığından öğrenciler okul bitimine kadar aynı kitapları tekrar tekrar okumak zorunda kalmışlardır. Bu durum ilköğretimden itibaren bu öğrencilerin vakit kaybetmelerine sebep olmuştur (Yılmaz, 2005: 85).

Okullar için binalar sayıca yeterli olmayınca, öğrenciler, eğitim-öğretimlerine çadırlarda devam etmişlerdir. UNICEF’in raporuna göre açılan birçok okulun ve binlerce ilköğretim sınıfının yanı sıra, geçici sınıf olarak kullanılmak üzere ilköğretime toplam 8500 çadır okul temin edilmiştir. Zira 2003 eğitim yılı için 8500 sınıflık çadır okul tahmini olarak 255000 öğrenciye hizmet etmiştir (Yılmaz, 2005: 87). Afganistan’daki eğitimi kalitesi gerçekten çok düşük seviyededir. Bu yetersizliğin çok küçük bir sebebi öğretmenlerin öğrenci merkezli eğitim anlayışını kavrayamamaları ve etkili öğretmenlik metotlarını uygulayamamalarıdır. Ana sebep güvenlik eksikliği, eğitim için uygun mekânlarının bulunmaması, eğitim ve öğretim materyallerinin yetersizliğidir. Öğretmen merkezli ve ezbere dayalı öğrenim Afganistan sınıflarında sıklıkla karşılaşılan öğretim yöntemidir (Ministry of Education, 2007: 31). Genelde hocalar konuyu bir iki defa okuduktan sonra öğrencilere okutmaktadırlar. Bazı derslerde her öğrencinin ders kitabı olmaması dolayısıyla öğretmen konuları tahtaya yazmakta ve daha sonra öğrencilerin dersi defterine yazmasını beklemektedir. Bu yazdırma işlemi dersin büyük bir kısmını almaktadır.

Bunlara ek olarak, öğretmenler nadiren öğrencilerin kapasitelerine uygun farklı eğitim yöntemleri kullanırlar. Sınıftaki eğitim genellikle zeki çocuklara yönelik olarak verilir, öğrenim güçlüğü çeken çocuklar genellikle ihmal edilmektedir. Sınıf temelli olarak oluşturulan metotlar öğrencilere okuma ve yazma becerileri kazandırılmasında ve onlara eleştirisel düşünme ile analitik yeteneklerin geliştirilmesi konusunda faydalı olmamaktadır. Öğretmenler öğrenci merkezli eğitimi nasıl geliştirebilecekleri konusunu tam olarak bilmekle birlikte, öğretim tekniklerini geliştirme konusunda yeterince motive de edilmemektedirler. Afganistan’da eğitim kalitesini artırmanın yollarından biriside şüphesiz ki öğretmenlerin pedagojik seviyelerinin yükseltilmesi olacaktır.

Eğitim Bakanlığı Vizyonu: Afganistan vatandaşlarının kaliteli eğitime eşit bir şekilde ulaşmalarını sağlayarak, enerjik insan kazanç gelişimini kolaylaştırarak ve onların üretken bir şekilde ülkenin gelişimine, ekonomik büyümesine, istikrarın sağlanmasına katkıda bulunmalarını sağlamaktır. Bunu gerçekleştirmek için Bakanlık, tüm Afganistan’da ayırım yapmadan çocuklar ve yetişkinler için eğitim olanakları sağlayan modern, tam olarak finanse edilen ve toplumu içine alarak topluma fayda sağlayan bir eğitim teşkilatı oluşturmak için gayret göstermektedir (Ministry of Education, 2007: 11). Oluşturulan eğitim politikası doğrultusunda şekillendirilen eğitimin temel amacı; “gençlerin mezuniyet sonrası iş dünyasına ve hayata ilk adım attığında gerçek bir insan, gerçek bir Müslüman ve gerçek bir Afgan olmasının sağlanmasıdır.” (Wazarati Maarif, 2003: 3).

Ülkede yüksek eğitime ilişkin kurulan ilk kurum 1932 yılında Kabil’de kurulan tıp fakültesi olmuştur. Bu fakülte Türkiye’de eğitim görmüş olan Rıfkı Kamil’le dönemin lideri Nadir Şah’ın gayretleriyle kurulmuştur. Dr. Rıfkı Kamil aynı zamanda Tıp Fakültesinin başına getirilmiştir. 1946 yılına kadar kurulmuş olan fakülteler Eğitim Bakanlığına bağlı olarak faaliyetlerini sürdürmüşken, bu yıl içinde Kabil Üniversite çatısı altında özerk bir yapıya kavuşturulmuştur. Yüksek Eğitim Bakanlığı ülkedeki yüksek eğitim kurumlarının tek çatı altında toplanması ihtiyacı, eğitim-öğretim kurumlarının çeşitlenmesi gibi ihtiyaçlar sonucu 1977 yılında kurulmuştur (Hayri, 2007: 52).

Yüksek Eğitimin Vizyon ve Misyonu: Öğrencilerin okullara kabullerinde ayrım yapmamak ve gelişmiş kalite ile tüm akademik nitelikli gençlere cinsiyet, din, ırk, etnik köken, sınıf yada coğrafya ayrımı yapmaksızın eşit yüksek eğitim hakkı sağlanmalıdır. Ülkenin kültürü, dini ve geleneği yüceltilmeli, modern bilim ve metotlar kullanılmalıdır. Eğitim kalitesi arttırılmalı ve kurumsal yönetimin uluslararası ihtiyaçları karşılanmalıdır. Eğitimin halkın ekonomik ve sosyal ihtiyaçlarını bir vizyon çerçevesinde ve liderlik anlayışıyla karşılaması için, Yüksek Eğitim Bakanlığı toplumla koordineli bir şekilde, özel alanlarda profesyonel ve uzman eğitimi veren özel üniversiteleri, iş dünyasının yeniden inşasını ve gelecek için liderliği amaçlamaktadır.

4. SONUÇ VE TARTIŞMA

Afganistan’da bulunan çok çeşitli etnik gruplar ve bir milli bütünlüğün oluşturulamaması ülkenin siyasi bir istikrar sağlamasına bugüne kadar engel olmuştur. Her bir etnik grubun farklı bir dile sahip olması eğitimde ortak bir dil kullanılmasını engellemiştir. Anayasanın Dari ve Peştu dillerini zorunlu, yerel dili eğer kişinin ana dili bu dillerden değilse yerel dili zorunlu tutmasına rağmen bu uygulama henüz tam olarak uygulamaya geçirilememiştir. Bu farklı dillerin öğretilmesi hem ekstra zaman hem de ekonomik kayıplara yol açmaktadır. İkinci sınıftan itibaren ikinci ve üçüncü dillerin de eğitim programlarına dahil olmasıyla öğrencinin öğrenmesi gereken dil sayısı en az ikiye bazı bölgelerde de üçe çıkmaktadır. Eğitimdeki bu dil farklılığı eğitimde birliği imkânsız hala getirmektedir.

Afganistan’da eğitiminin önemli sorunlarından biriside kızların eğitimi sorunudur. Toplumun ataerkil yapısından ve dinin aşırı katı yorumlamasından kaynaklanan tutuculuk boyutundaki önyargılar kızların eğitim almasını uzun yıllar boyunca engellemiştir. Özellikle Taliban rejimi döneminde kızların eğitim almasının yasaklanması kızların eğitimine en büyük darbeyi vurmuştur. Halen benzer yargılar kısmen devam etse de özellikle 2002 yılından sonra kızların eğitimi konusunda ciddi gelişmeler görülmüştür.

Anayasadan devletin rejiminden ve özelliklede ülkede yaşayan insanların hassasiyetlerinden dolayı dini eğitime verilen ağırlık fazladır. Son dönemde dini eğitim kurumlarının 7’nci sınıftan itibaren öğrenci kabul etmeye başlamaları eğitim sistemi içindeki çağdaş bir değişimdir. Bu değişime rağmen normal okullarda dini içerikli derslerin ilkokul birinci sınıftan itibaren eğitim sistemine dâhil edilmesi ve öğrencilerin tüm ilköğretim boyunca yaklaşık 4 saati dini eğitime ayırmaları, öğrencilerin modern bilimlere ayıracağı zamanı azaltmaktadır.

Ülkede şehirler ve kırsal bölgeler arasında eğitim seviyesi yönünden büyük farklılıklar vardır. Özellikle ülkenin arazi yapısı, ulaşım güçlüğü ve kırsal bölgelerde halen tam olarak güvenlik sorununun aşılamaması nedeniyle bu sorun varlığını bir süre daha devam ettirecektir. Ayrıca göçmen olarak yaşayan Kuchiler ve mülteci konumunda bulunup ta ülkeye dönen kişilerin çocukları için özel eğitim programlarının olmaması bu grupların eğitimi açısından önemli bir sorundur. Özürlü ve sakat çocuklar için özel eğitim kurumlarının bulunmaması da bu grupların eğitimi için önemlidir.

Okuryazarlığı arttırmak amacıyla oluşturulmuş olan programlar genel olarak başarılıdır ve kısa süreli bir çözüm olması nedeniyle tercih edilmektedir. Mesleki tamamlama okulları bir çeşit hizmet içi eğitim olma özelliklerini koruyarak, tüm devlet sistemi içindeki memurların geliştirilerek devlet sisteminin kalkındırılmasına katkı sağlamaktadır.

Taliban dönemi boyunca ülkedeki tüm eğitim alanları en kötü dönemlerini yaşarken, dini eğitim ülkede en hızlı gelişimlerinden birisini yaşamıştır. 1992’den önce ülkede 13 Dini Medrese ve Darulhafız varken, 1992 yılından 1996 yılına kadar bu okulların sayısı 314’e yükselmiştir. Taliban rejimi döneminde resmi olmayan medrese ve darulhafızların sayısı 1000’i aşmıştır. Ancak bu okulların pek çoğunun okul binası da savaş yıllarında yıkılmış ve öğrenciler derme çatma binalarda, camilerde ve çadırlarda eğitim görmektedirler. Uluslararası kuruluşların eğitim altyapısına ve eğitim imkânlarına bu alandaki katkısı çok düşük olmuştur. Dini eğitim okullarına daha önceleri öğrenciler 1nci sınıftan itibaren kabul edilirken öğrencilerin artık 7’nci sınıftan itibaren kaydolmaya başlamaları olumlu bir gelişme olmuştur.

Okulların yapımı ve tadilatlarında sağlanan yüksek hız bir süre daha devam etmelidir. Çünkü hala çadırlarda ve eğitim için uygun olmayan ortamlarda eğitim almakta olanlar mevcuttur. Bu konuda sağlanan dış desteğin gerçekten ihtiyacı olan bölgelere kaydırılması yapılan yatırımların etkinliğini arttıracaktır. Ders kitapları ile ders araç ve gereçlerinin eksikliğinin bir an önce tamamlanması gerekmektedir. Ayrıca ders araç ve gereçlerinin çeşitlerinin arttırılması eğitimin kalitesinin artması için elzemdir.

1975 yılına kadar ülkenin eğitimden sorumlu tek bakanlığı olarak görevini yürüten Eğitim Bakanlığı, Yüksek Eğitim Bakanlığının kurulmasıyla birlikte eğitimdeki sorululuklarının bir kısmını bu bakanlığa devretmiştir. Bu yapılanma eğitim bakanlığının görev ve sorumluluğunu azaltmış, genel olarak eğitim sisteminin etkinliğini arttırmıştır. Ülkedeki yüksek eğitim kurumları ülkenin ihtiyaçlarına cevap verecek düzeyde değildir. Eğitim ve Yüksek Eğitim Bakanlığının merkezi yapılanması ülkenin ihtiyaçları ve koşulları dikkate alınarak oluşturulmuştur. Nadiren de olsa iki bakanlık arasında koordinasyon eksikliği meydana gelmektedir.

Ülkedeki eğitimin temel amacı; gençlerin mezuniyet sonrası iş dünyasına ve hayata ilk adım attığında gerçek bir insan, gerçek bir Müslüman ve gerçek bir Afgan olmasının sağlanması şeklinde ifade edilmiştir. Bu amaca uygun bir eğitim programı oluşturulmuş lakin henüz tüm kademelerde uygulamaya geçirilememiştir. Ayrıca oluşturulan programla ilgili konular öğretmen kadrosuna yeterli seviyede anlatılamamıştır. Bununla birlikte programı uygulayabilmek için gerekli olan ders araç ve gereçleriyle dersliklerin yetersizliği programda öngörülen eğitim sisteminin tam anlamıyla uygulamaya geçirilmesini imkânsız hale getirmektedir.

Afganistan toplumunun sosyal, siyasal ve ekonomik yapısı dikkate alınarak ülke için en uygun eğitimin temel ilkelerinin belirlenmeye çalışıldığı görülmüştür. Belirlenen temel ilkeler yoluyla Afganistan’da İslamiyet’i temel alan bir toplumsal yapı oluşturulması hedeflenmiştir. Bu hedeflere ulaşmak için takip edilmesi gereken ilkeler ülkenin güncel koşulları dikkate alınarak belirlenmiştir. Ancak zaman içinde sistemin daha dinamik olarak yapılandırılması gerekmektedir.

Ülkede bulunana tüm öğrencilerin son hedefi yükseköğretime geçiş sınavında başarılı olarak bir yükseköğretim kurumuna yerleşebilmektir. Yükseköğretim kurumları bu ihtiyacı karşılayabilecek kapasiteden çok uzaktır. Bu sınavda başarı gösteremeyen öğrenciler sistemden ekonomik hayatta değeri olmayan diploma, bilgi ve becerilerle ayrılmaktadır. Barınma imkânlarının yetersizliği ve yükseköğretim kurumlarının belli merkezlerde toplanmış olması bireylerin sistemden eşit şekilde yararlanmalarını engellemektedir.

Afganistan’da Türkiye'de olduğu gibi yüksek öğretim programlarındaki öğretmen eğitimi programlarında öğrenci olabilmenin şartı, merkezî olarak yapılan yüksek öğretime giriş sınavlarına başarılı olmaktır. Yükseköğretime geçiş sınavında başarılı öğrenciler eğitim alanı dışında ekonomik gelecek vadeden alanlara yönelmektedirler. Öğretmenliğe başvuran adaylar sınavda daha az başarılı olan öğrenciler olmaktadır. Bununla birlikte ilköğretim okullarında öğretmen olabilmek için 14 yıllık eğitim yeterli görülmektedir. Öğretmen eğitim okullarından yeterli sayıda öğrenci mezun edilememiş olması nedeniyle zaruri öğretmen ihtiyacını karşılayabilmek maksadıyla lise mezunlarından da öğretmen alımı yapılmıştır.

Yeterli seviyede eğitim almadan öğretmen olan personel için hizmet içi kurslar düzenlenmektedir. Bu kurslar vasıtasıyla iş başındaki öğretmenlerin gerekli eğitimi hizmet içi eğitim şeklinde almaları sağlanmaktadır. Ayrıca bütün devlet memurlarına uygulanan Islahatı idari isimli sınav maddi durumu çok kötü olan öğretmenler için hem statü olarak özellikle de ekonomik olarak bir kurtuluş reçetesi olarak görülmektedir.

Afganistan’da eğitimin finansmanı merkezi kaynak dağıtımı şeklinde uygulanmaktadır. Ayrıca uluslararası kuruluşların ve sivil toplum örgütlerinin eğitime maddi desteği üst seviyede olmakla birlikte bu kaynakların ihtiyaca uygun olarak koordineli dağıtılamaması büyük bir sorun oluşturmaktadır. Bu dış kaynağın koordineli olarak kullanılması desteğin etkisini daha da arttıracaktır.

Afganistan eğitim sistemi yeniden yapılandırma aşamasındadır. Ülkenin kalkınmasının ve huzura kavuşmasının ancak eğitim yoluyla olacağını bilen yetkililer eğitim konusuna büyük hassasiyet göstermektedirler. Ülkenin sosyal yapısından ve uzun yıllar süren savaşlardan kaynaklanan sorunların aşılabilmesi için zamana ihtiyaç vardır. Ülkenin eğitim alanındaki hızlı gelişmesi gerçekten gelecek için tüm çevreleri umutlanmaktadır.

AFGANİSTAN EĞİTİM SİSTEMİNİN İNCELENMESİ