AYDINOĞULLARI BEYLİĞİ

Beyliğin kurucusu Mübarizeddin Gazi Mehmet Bey, Germiyanoğulları ordusunda subaşı idi. Aydınoğulları, Menteşe Beyi’nin damadı Sasa’nın yardımına gelmişler ve Bizanslılar’dan alınan Aydın-Eli topraklarının fethinde büyük rol oynamışlardır. Daha sonra Mehmet Bey, Sasa Bey’i yenerek Aydın Eli’ne hakim oldu ve Aydınoğulları Beyliği’ni kurdu (707/1308). Bu beyliğin en önemli iskelesi Ayaslug (Selçuk) idi. Burada hazırlanan donanma ile etrafa baskınlar yapıyordu. Nitekim Mehmet Bey’in oğlu Umur Bey donanma ile Sakız, Bozcaada, Semadirek adası, Gümülcine havalisi, Adalar Denizi ve Mora sahillerine başarılı akınlar yapmış ve sahil İzmir’ini ele geçirmişti (728/1328). Onun bu başarılı faaliyetleri babasının ölümünden sonra beyliğin başına geçmesine zemin hazırladı (734/1334). Umur Bey, Saruhanoğlu Süleyman Bey ile birlikte Yunanistan ve Mora’ya sefer yapmış, sayısız esir ganimetlerle İzmir’e dönmüştü (735/1335). Umur Bey Bizans ile dostça geçinmiş, onların seferlerine katılarak Karadeniz’e çıkmış, Kili ve Eflak ülkelerini yağmalamıştı (740/1339-40). Ayrıca Bizans’taki taht mücadelelerine de karıştı. Aydınoğulları donanmasını Ege Denizi’ndeki faaliyetleri karşısında, Rodos şövalyeleri ticaretin aksamaması için İzmir’i vermek şartıyla Umur Bey ile anlaşmaya razı oldular, fakat bu anlaşma Papa tarafından onaylanmadı. Gazi Umur Bey bu sebeple İzmir’i zaptetmek isterken şehit düştü (749/1348). Onun hükümdarlık süresi Aydınoğulları için her yönden önemli gelişmelerin görüldüğü parlak bir devre olmuştur. Umur Bey’in kardeşi Hızır Bey, ağabeyi gibi faal ve cesur bir hükümdar olmadığından Latinler ile ağır şartlarda bir anlaşma imzalamaya mecbur kaldı. Bundan sonra Aydınoğulları’nın faaliyeti durmuş ve beylik çökmeye yüz tutmuştu. Kosova Savaşı’nda (791/1389) Osmanlı ordusunda bulunan yardımcı kuvvetler arasında Aydınoğullarınınkiler de vardı. Bu savaşta Sultan I.Murat’ın şehit düşmesi üzerine Yıldırım Bayezid sultan olmuş; fakat ona karşı Karamanoğulları’nın teşviki ile Anadolu beyliklerinde bir hareket başlamıştı. Bu harekete Aydınoğulları da katıldı. Yıldırım Bayezid’in beylikleri itaat altına almak için çıktığı Anadolu seferinde Aydınoğulları Beyliği Osmanlılar’a tâbi oldu (792/1390). Ankara Savaşı’nda (801/1402) Osmanlıları yenilgiye uğratan Timur tarafından ülkeleri kendilerine iade edilen beylikler arasında Aydınoğulları da bulunuyordu. Bu devrede en çok Cüneyt Bey (807-829/1405-1426) faaliyetleri ile dikkati çekmektedir. Cüneyt Bey, Fetret Devri’nde Osmanlı şehzadeleri arasındaki saltanat mücadelelerine katıldı. Onun bu davranışı beyliğin sonunu hazırlayan sebeplerden biri oldu. Neticede Osmanlı sultanı II.Murat’ın gönderdiği bir ordu Aydınoğulları Beyliği’ni ortadan kaldırdı (829/1426).

Aydınoğullarından bazı sanat eserleri günümüze kadar varlığını korumuştur. Bunlarda en önemlileri Mehmet Bey’in yaptırdığı Birgi’deki Ulu Camii ile Selçuk’ta 774/1374’te yapılan İsa Bey Camii’dir.