ÖZGÜN FORMLARDA KULLANILAN SIR ÇEŞİTLERİ
Artistik Sırlar
Artistik sır adı toplanan sırlar, endüstüriyel üretimde az kullanılan veye hiç kullanılmayan, buna karşın endüstriyel yöntemler ile üretilen parçaları da kapsamak üzere kullanıldığı her ürüne sanatsal değerler katan sırlardır. Artistik sırların en belirgin özelliği, sırların doku ve renk özelliğidir. Artistik sırlarda ise renk ve özellikle doku elde etmede, rastlantılardan bir özelliği gibi yararlanılır.
Artistik Sır Çeşitleri
1. Mat Sırlar
Seramik ürünlerin yüzeyini mat bir sır tabakası ile kaplayan, genellikle örtücü özellik gösteren ve parçanın kalitesini arttırıcı özellikteki sırlar olarak tanımlanabilir. Mat sırlar, alttaki çamur ne renkte pişerse pişsin ürünün kalitesini, bu çamur rengini gizleyebilen üstteki mat sır belirler. Mat sırlar ile seramik parçaların çeşitli dekor olanakları vardır. Mat sır bileşimine göre çeşitli renk ve oksitler ile renklendirlebileceği gibi üzerine parlak ve akıcı sırlar sürülerek, ortaya çıkabilecek dekor olanaklarından da yararlanılır. Mat sırlar hemen hemen hiç akıcı değildir. Mat sır üretiminde en çok kullanılan yöntem, renksiz saydam bir sırın çeşitli katkılar ile matlaştırılmasıdır. Her katkı maddesi de sıra farklı bir yüzey dokusu ve renklendirmede de farklı özellikleri kazandırır. Matlaştırmadaki fark, sırın türüne de büyük ölçüde bağlıdır.
2. Krakle Sırlar
Krakle sır, yüzeyin belirgin bir çatlak ağı ile kaplı sırlar olarak tanımlanır. Artistik amaçlar ile sırlar da krakle yüzeyler oluşturmak için sırın altındaki çamurdan kuvarts ve kalk uzaklaştırılır. Bunun sonucunda çamurdan uzaklaşması ile çamur ile sır arasındaki ara tabaka ilişkileride zayıflayacağından sır, çatlaklığa yapay olarak itilmiş olur. Sırda krakleyi artırmak için, sırın genleşme kat sayısını olabildiğince yükseltmek gerekir. Kural olarak, sırın çatlaklığa yakınlığı sırın kalın sürülmesi ile doğru orantılıdır. Sır çatlamalarına süsleme özelliği açısından belirginleştirmek için, çatlakların araları renklendirilir. En basit şekli ile çatlaklar pas, çini mürekkebi veya is ile ovularak görünür şekle getirilebilir. Deri kraklesi, çatlakların arası ve derinliği göz ile görülebilir.
3. Toplamalı Sırlar
Pişme sırasında damarlar ve adacıklar şeklinde çekilerek, yüzeyde alttaki sır veya çamur görülecek şekilde toplanan sırlardır.
4. Akıcı Sırlar
Akıcı sırlar, yapıları gereği pişme sırasında normalden fazla akan artistik sırlardır. Genellikle mat veya az akışkan parlak sırların üzerine sürülerek kullanılan akıcı sırlar, pişme sırasında diğer sır ile karışarak parka üzerinde ilginç artistic dokular oluşturur. Sırların renklendiriciler ile farklı renklerde boyanmaları sonucu, sırın artistik değeri daha da artabilir. Akıcı sırların artistik değerini daha da artırmak için bu sırların matlaştırılması yoluna da gidilebilir. Matlık sağlayacak olan maddelerin viskozitelerinin çok düşük olması akıcı sır yapımında önemlidir.
5. Kristal Sırlar
Bir sırda kristalleşmenin ortaya çıkmasında çeşitli faktörler rol oynar. Bu faktörlerin başında sırın akışkanlığının olduğundan fazla olması gelir. Her maddenin kristalleri gerekli oluşum ve büyüme eğilimi gösterir. Her maddenin oluşturduğu kristal, renk ve şekil bakımından farklıdır. Çinko ile çubuk şeklinde, bazen çapraz ve birbiri üzerinde, rutin çubuklardan oluşan demetler şeklinde molibden ile çiçek görünümde, çoğunlukla camdan oluşan buz kristalleri gibi, bazen de yıldız formunda, demir oksit ile aventurin türünde kırmızı altın renginde özellikle güneş ışığında parıldayan kristaller elde edilir. Soğuma yavaş yapılmalıdır.
6. Aventürin Sırlar
Adını aventürin mineralinden almıştır. Bu mineralin esas yapısını kuvarts oluşturup, içinde sayısız parlak glimmer veya demir tanecikleri barınır.
7. Redüksiyon Sırlar
Artistik sır grubuna giren sırlar çoğunlukla renkli sırlar olup, indirgen pişirim sırasında sırdaki renk veren oksitlerin değer değiştirmesi ve bu neden ile de renk tonları oluşturması esasına dayanır. Rediksiyon ile elde edilen sırlar renk, görünüm ve elde ediliş yöntemlerine göre, kendi aralarında da gruplara ayrılır.
Yüzeylerinde de indirgeme ile elde edilen sedefli, metalik ve dalgalı renkli görümümler oluşan sırlardır. Elde edilmelerinde çeşitli madde ve yöntemlerden yararlanılır. Lüster dokusu, esas sırdan doğrudan indirgen pişirim ile elde edildiği gibi, hazır pişmiş bir sırın üzerine boya gibi sürülerek veya püskürtülerek uygulanan lüsterler ile de elde edilebilir. Bunlar düşük derecede pişirilir.
İlk kez Çin’liler tarafından kullanılmıştır. Bu sırın ilginç yönü indirgen atmosferde bakır oksit ile kırmızı rengin elde edilmesidir. Çin kırmızısı sırlarda kullanılan bakır oksidin katkı oranı arttıkça kırmızı renk açılır ve giderek yeşile dönüşür. Kullanılan sırın akıcı olmasının da kırmızı renk üzerinde olumlu etkisi vardır.
Seladon sırların renkleri gri-yeşilden sarı-yeşile kadar değişir. Renk üzerinde rol oynayan etkenler, başta redüksiyon olmak üzere, sırın bileşiminde yer alan demir, krom, kalay, titan ve nikel bileşikleridir. Düşük sıcaklıklarda seladon yeşili elde etmek için, aynı renkteki bir astarın üzerine saydam veya yarı örtücü bir sırda çekilebilir. | 