Elektroforez Hakkında Bilgi

ELEKTROFOREZ NEDİR?

Bir elektrik alanının etkisiyle, elektrik yüklü kolloidal taneciklerin göçmesi. Pozitif yüklü tanecikler negatif elektrota (kataforez), negatif yüklü olanlar ise pozitif plektrota (anaforez) yönelirler. Göçme hızı, taneciklerin elektrik yükü sayısına bağlıdır.

Nişasta, arapzamkı, bazı proteinler, kil vb. maddeler suda erimedikleri halde, su içinde çok ince dağılarak gözden kaybolurlar. Bununla beraber bu tanecikleri suda eriyip dağılan şeker vb. maddelerin moleküllerinden ayırmak gerekir. Çünkü bunlar şeker vb. maddelerin moleküllerinden ortalama 100 kat daha büyüktür. Bu çeşit eriyiklere kolloidal eriyik denir. Kükürt, altın, civa, gümüş gibi elementler de ince dağılarak kolloidal eriyik meydana getirebilirler.

Elektroforez genel anlamda, özel bir sı­vı ortamda, parçacıkların içerdikleri elektriksel yüke göre farklı hızda ve farklı yönde hareketetmesi sonucu, bü­tün bir maddenin yapısındaki farklı maddelerin ayırt edilebilmesini sağla­yan bir inceleme yöntemidir. Ortama verilen elektrik akımı sonucu incelenen maddenin bütün elektrik yüklü birimleri birbirinden ayrılacak ve artı yüklü olan­lar eksi yüklü tarafa yani anot elektrotu­na doğru, eksi yüklü olanlar ise artı yüklü tarafa yani katot ucuna doğru ha­reket edeceklerdir. Bu yöntem hemog­lobin içindeki zincirlerin yapısını ince­lemede kullanılırsa, buna hemoglobin elektroforezi adı verilir.

ELEKTROFOREZ NASIL UYGULANIR?

Elektroforez bir kimyevi analiz metodu olup özellikle proteinli maddelerin ayrışmasında faydalıdır. İlk elektroforez aygıtı U harfi şeklinde basit bir tüptü; bunun içine eriyik konulur ve iki elektrot sarkıtılırdı. Daha sonra, daha kullanışlı cihazlar geliştirilmiştir. Bu cihazlarda akımın geçmesiyle birlikte tanecikler elektrotlara göç etmeye başlarlar ve eriyik içindeki çeşitli maddeler elektrotların yanına çökerler. Son olarak, kâğıt üzerinde elektroforez gerçekleştirilmiştir. Uçları içinde elektrotların bulunduğu kaplara batırılmış süzücü kâğıda, çözümlenecek eriyikten bir damla damlatılır; akım verildiği zaman tanecikler hareket ederler ve kâğıtta lekeler oluştururlar; bu hareketin incelenmesiyle istenilen sonuç elde edilir. Bu metod plazma proteinlerinin çözümlenmesinde, enzimlerin, hormonların ayrılmasında yararlı olmaktadır.

Elektroforez incelemesi hastadan her­hangi bir zamanda belirli bir miktar kan alınmasıyla başlar. Hastanın aç olması­na ya da öteki bazı koşullan yerine ge­tirmesine gerek yoktur. Laboratuvarda elektroforez işlemi uygulanan kanın Hb A, Hb Aj ve Hb F yoğunlukları ayrı ay­rı belirlenir. Bu laboratuvar incelemesi kansızlık türlerinin ayırt edilmesi açı­sından büyük Önem taşıyan bilgiler ve­rebildiğinden, çok sık kullanılan bir yöntem haline gelmiştir. Ama laboratu­var görevlisinin çok özenli çalışması ve bazı noktalara dikkat etmesi gerekmek­tedir. Laboratuvara gelen kanda önce­likle anormal bir hemoglobin bulunup bulunmadığı araştırılır. Bu aşamada anormal yapıda bir hemoglobine rast­lanmazsa incelemeye son verilir; anor­mal yapılı bir hemoglobin bulunursa bunun yapısını aydınlatmak amacıyla bir ileri aşamaya geçilir. İlk aşamada hemoglobin selüloz asetat ile alkali pH’a getirildikten sonra işleme tabi tu­tulurken, daha ileri inceleme gerektiren durumlarda hemoglobinin başka bazı maddelerle işlem görmesi ya da nötr pH’a ulaşmak için fosfat ile tamponlan-ması gerekmektedir. Yapılan ileri ince­leme, hemoglobin zincirlerinin yapısını ve hangi hemoglobinlerin hangi yoğun­lukta bulunduğunu gösterecektir.

ELEKTROFOREZ SONUCU

Elektroforez ilkesinden biyolojide ve özellikle tıpta, organik sıvılarda erimiş proteinlerin analizi için yararlanılır. Elektroforez metodu özel proteinlerin, enzimlerin, bakteri toksinlerinin, hormonların temizlenmesinde de kullanılır.

Sağlıklı erişkinlere uygulanan hemog­lobin elektroforezi bunların kanında yalnızca Hb A ve Hb A^ bulunduğunu gösterir. Bu yöntem sağlıklı kişilerin kanında çok az miktarda bulunan Hb F miktarım gösterecek kadar hassas de­ğildir.
Anormal durumlarda ise Hb F ya da Hb A2 yoğunluklarında artış görülür ve bazı anormal yapıda hemoglobinler or­taya çıkar. Ama elektroforez sonucu normal çıksa bile, bu incelemenin hata payı içerdiği ve bazı sessiz ilerleyen hemoglobinopatileri ortaya çıkarmakta yetersiz kaldığı unutulmamalıdır. Bu “sessiz” hemoglobinopatiler ancak uz­man bir hekim tarafından ortaya çıkarılabilir.

Anormal bir hemoglobin saptanma­sı durumunda bunun niteliğinin çok iyi bir biçimde aydınlatılması gerekir. Bu durumda da uzman bir hekim ve elektroforezden daha duyarlı sonuç veren in­celemelerin yapılabileceği koşullara sa­hip bir laboratuvar gereklidir. Bununla birlikte en sık görülen hemoglobinopati tipini oluşturan Hb S (orak hücreli kan­sızlıktaki hemoglobin tipi) en basit do­nanıma sahip bir laboratuvarda bile ko­laylıkla saptanabilmektedir.