Mehter Marşı Tarihçesi ve Mehter Marşı Hakkında Bilgi

Avrupa’da ve tüm dünyada biz Türklerin simgesi olmuştur yüzyıllardan beri mehteran takımı ve mehter marşları. Öyle ki, yabancılar mehteranı gördükleri veya duydukları zaman hemen kafalarında Türkleri canlandırır oldular. Mehter takımının ve marşlarının kültürümüzü yabancılara tanıtmaktan çok daha fazla katkıları olmuştur tarihimize. Yüzyıllar boyu  savaşlarda askerlerimizi cenk meydanında savaşa motive edip, savaşı kazanmalarında çok önemli bir psikolojik etmen olmuştur. Bugün bile bazen bu marşları dinlediğimizde içimizde aniden bir coşkunluk belirmekte ve insanın tüyleri diken diken olmaktadır. Bizde bu yazımızı şanı büyük mehteran takımımıza ve marşlarına ayırmak istedik. Kısaca mehteran takımı hakkında bilgi verildikten sonra, birkaç mehteran resmini ve elimizdeki mehter marşlarını sizlerle paylaşacağız.

Mehter, birçok özelliğine ek olarak, dünyanın en eski ordu bandosudur. Bütün Avrupa askeri bandoları mehteri kendilerine örnek almışlardır.

Mehter; kelime anlamı olarak mızıkacı, çadırcı, kavas gibi manalarda kullanılmış bir tabirdir. Mehter Farsça ” MIHTER” kelimesinin Osmanlılarca ULU-BÜYÜK manasına gelen bir kelimesinden alınmıştır. Dilimizde bu kelimenin Arapçalaştırılmış şekillerinden ” MEHTER” kullanılmaktadır.

Mehterin tarihçesine baktığımızda ise karşımıza uzun bir geçmiş çıkar. Türklerin savaşlarda müzikle askerleri coşturması Hunlular zamana, Mete Han’a kadar uzanır. Neredeyse tarih boyunca bütün Türk devletleri savaşlarda müziği değişik şekillerde kullanmışlardır. Ama ilk profesyonelce bando takımını Osmanlılar, Mehter adıyla kurmuşlardır. Tam olarak ne zaman ve kim tarafından kurulduğu bilinmemekle birlikte, Osmanlı Devleti’nin kurucusu Osman Bey’le Osmanlılar tarihinde yer almaya başladığı bilinmektedir.  Osmanlılara ise Selçuklular’dan geçmiştir. Mehter, Yeniçeri ocağının bir parçasıydı. Bu ocak kaldırılınca kapatıldı sonra yeniden açıldı. Günümüzde en ünlüleri fatih ve eyüp mehteran bölükleridir. 13yy. ilk kez yazılı kaynakta Mehter adı geçiyor.

Osmanlı Devleti’nde, barış zamanların askeri ruhu canlı tutmak, savaş zamanlarında askerin cesaretini arttırıp düşmana korku vermek için kurulan askeri mızıka teşkilatıdır Mehter. Mehter kelimesi pek ulu manasına olup çoğulu mehterandır. Bütün İslam devletlerinde hükümdarlık alametlerinden biri olan tabihane (mehterhane) Osmanlı Devleti’ne Türkiye Selçuklu Devleti’nden geçti. Selçuklu sultanı üçüncü Alaeddin Keykubat, Osman Gazi’ye 1299’da beylik alameti olarak sancak ile beraber davul vs. de göndermişti. Osmanlı Devleti’nin istiklalinin başlangıcı da kabul edilen bu tarihten itibaren nevbet vurulurken (çalınırken) Fatih Sultan Mehmed Han’a kadar bütün padişahlar, Selçuklu hükümdarına hürmeten ayağa kalkarlardı. Fatih Sultan Mehmed Han “iki yüzyıl evvel vefat etmiş bir padişaha ayağa kalmak lüzumsuzdur” diyerek, mehter çalınırken ayağa kalkma adetini kaldırdı.

Mehter takımı her gün padişahın bulunduğu yerde; yani padişah seferde ise çadırın önünde, değilse saraydaki muayyen yerinde ikindi namazsından sonra nevbet vururdu. Bundan başka yatsı namazından sonra üç fasıl mehter çalınıp padişaha dua edilir, sabaha karşı divan halkını namaza kaldırmak için yeniden nevbet vurulurdu. Ayrıca, Yedikule, Eyyub, Kasımpaşa, Galata, Tophane, Beşiktaş, Anadoluhisarı, Üsküdar ve Kızkulesi’nde aynı saatlerde mehterhane çalınırdı. Buralarda vazife gören mehterlerin mevcudu bin kadardı. Devlet merkezinin dışındaki kalelerde de muayyen vakitlerde mehterhane çalardı. Ayrıca sadrazamların, derya kaptanlarının, vezirlerin, beylerbeylerin mehter takımları bulunurdu. Bihassa sefer zamanlarında askeri çoşturmak ve düşmanın maneviyatını bozmak hususunda mehterlerin büyük hizmeti ve faydası görüldü.

Hükümdara mahsus mehterhane on iki katlı, yani her aletten on iki tane çalınırdı. Diğerleri ise, çalındığı yerin seviyesine göre yedi katlı veya dokuz katlı olurdu. Padişah sefere giderse, mehter takımı iki misline çıkarılırdı. Kösler yalnız padişahların mehterhanelerinde bulunur, sadrazam ve sair vezirlere ait mehterlerde bulunmazdı. Hükümdar sefere gittiği zaman, padişah mehterhanesi saltanat sancaklarının altında durup çalınırdı. Sefer esnasında önce padişahın, yoksa serdarın mehterhanesi ve sonra üç tuğlu paşaların yani vezirlerin, daha sonra ikişer tuğluların (beylerbeylerinin) mehterhanelerinin çalınmaları kanundu. Muharebe zamanında düşmana yaklaşıldığı zaman mehterin sesi arttırılır, bu sırada davul çalanlar “Yekdir Allah yek” diye bağırırlardı.

Mehterhane emir-i alem’e bağlı olup, padişaha mahsus mehterhaneyi idare eden zata mehterbaşı denirdi. Kendisi aynı zamanda İstanbul’da bulunan bütün mehterlerin amiriydi. Ayrıca her cins çalgıyı çalanların bir başı vardı ki, onlar da çalgılarına göre sertabbal (davulcu başı), sernefiri (borucu başı), sernakkazeren, serzurnazen, serzincviri (zilci başı), serköşi diye anılırlardı. Mehterlerin başlıca usul ve makamları; ahlati, halilevi, kalenderi, peşrev,Türki, sakil, çenber, küçük hafif, büyük hafif, nakış, revani, def usulu, yarım ahlati, perişian, değişme, kısmı sakil, murabba, devri hindi, kara batak, ezgi, sofiyen, semai, çengi harbi, zammı devir ve safdı.

Mütad zamanları dışında; padişah cülüslarında, kılıç alaylarında, zafer haberi geldiği zamanlarda, arife divanlarında, düğünlerde, şiehzade ve sultanın doğumu gibi hallerde mehterhanelerin nevbet vurması kanundu.

Mehter nevbet vuracağı zaman mehter takımı hilal şeklini alır, nakkarazenler oturup diğerleri ayakta dururdu. Kösler hilalin orta ilerisine yerleştirilirdi. İç oğlan başçavuşu mehter faslı başlamadan önce daireden çıkarak ortaya gelir ve “Vakt-i sürur u sefa, mehterbaşı ağa! Hey! Hey!” diye bağırırdı. Bu sırada hazır bulunanların dikkatlerini çekmek için nakarelerle sofyan usulunde üç tempo atılırdı. Nakkareler çalarken de mehterbaşı ağa mehterin önüne gelir “Hasduuur” diyerek çalınacak marşın adını söylerdi. Hemen arkasından “haydi ya Allah” diyerek mehteri icraya geçirirdi. Nevbet bitince mehter gülbankı (duası) okunur ve fasl sona ererdi.

Mehterin kendine has bir yürüyüşü olup, üç adımda bir durur, yarım sağa ve yarım sola dönerdi. Yürüyüş esnasında mehter efradı, hep bir ağızdan “Rahim Allah, kerim Allah” derlerdi.

Mehter takımının yürüyüş nizamında merasime iştiraki şu sıraya göre tertib ekilirdi; önde çorbacıbaşı unvanını taşıyan ve başında üsküf bulunan mehteran bölüğü komutanı, onun arkasında sol tarafta zırhlı muhafızı ile birlikte yeşil sancak, ortada istiklal alameti olan ak sancak, baştaki ser zırhlı muhafızı ile birlikte kırmızı sancak bulunurdu. Sancakların arkasında ise, üçerli koldan üç sıra halinde dizilmiş dokuz tuğ gelirdi. Sağ tarafta kırmızı sancaküın arkasında ise, yeniçeriler tarafından taşınan hücum tuğu yer alırdı. Tuğlardan sonra ortada mehterbaşı bulunurdu. Mehterbaşından sonra ise, sıra ile; mehterin iki katı adedince cevgenler (okuyucular), zurnazenler, boruzenler, nakkareler, zilzenler ve davul çalanlar gelmekteydi. En arkada ise, bir at sırtında taşınan kös bulunmaktaydı.

Yüzyıllar boyunca Osmanlı askerini çoşturup, düşmana korku veren mehterhane, 15 Haziran1826’da yeniçeri ve diğer kapıkulu ocaklarıyla beraber ikinci Mahmud Han tarafından ilga edildi. Mehterhanenin önemine binaen yerine Mızıka-yı hümayun isminde askeri mızıka teşkilatı kuruldu.

Ahmed Muhtar Paşa ve Celal Esat mehteri yeniden canlandırmak gayesiyle 1911’de yeni bir takım kurdular. Bu takım 1914 yılında teşkilatlandırılarak, mehterhane-i hakani adını aldı. Mehterhane-i hakaninin kurulduğu, Birinci Dünya savaşında orduya tamim edildi. İstiklal harbinde de hizmet verdi. Cumhuriyetin ilanından sonra milli savunma bakanı, mehteri saltanat alameti sayarak lağvetti.1952 yılında feshedildi, sonra genelkurmay tarafından İskoçların bando takımını gördü.Bundan etkilenilerek tekrar mehter takımı kuruldu.

Takım

‘Altı kat’, ‘yedi kat’ ve ‘dokuz katlı’ takım. ‘Dokuz katlı’ takım, kös, davul, nakkare, halile, çevgan, nefir, boru seslerden oluşuyor. Mehterhane-i Hakani veya Mehterhane-i Hümayun, Padishah Mehteri 18 katlı takımdan oluşuyordu, özelikle savaşzamanlarda.

Sesler

• Tuğlar
• Çorbacıbaşı
• Sancaklar
• Zurnazen
• Boruzen
• Zilzen
• Davulzen
• Cevgen
• Kös
• Nakkrezen

Mehter Marşları:

CEDDİN DEDEN

Ceddin deden, neslin baban

Hep kahraman Türk milleti
Orduların, pekçok zaman
Vermiştiler dünyaya şan.

Türk milleti, Türk milleti
Aşk ile sev milliyeti
Kahret vatan düşmanını
Çeksin o mel’un zilleti.
İsmail Hakkı Bey

ARTAR CİHATLA ŞANIMIZ

Artar cihadla şanımız
Fahr-i Resûl sultanımız
Şer-i bize insanı Hak
Uğrunda aksın kanımız.

Osmanlıyız, Osmanlıyız
Ünvanlı, namlı, şanlıyız
Allah deyu harb ederiz
Var nusrete imanımız.
İsmail Hakkı Bey

 26 AĞUSTOS MARŞI

Şu kopan fırtına Türk ordusudur Ya Rabbi,
Senin uğrunda ölen o ordu budur Ya Rabbi,
Ta ki yükselsin ezanlarla müeyyed-namın,
Galib et çünkü bu son ordusudur İslamın...

BUNA ER MEYDANI DERLER

Buna er meydanı derler
Bunda söz olmaz yandım aman aman
Çifte yürekli erkekler
Şahım gelir bu yane yandım aman aman.

Ele bele dine imânım
İhanet olmaz yandım aman aman
Okurlar fermânı imanım
Yandım kıyarlar cane yandım aman aman.
 Kemal ALTINKAYA

  İHTİYATLAR SİLAH ÇATMIŞ

İhtiyatlar silah silah çatmış
Ah yolun üstüne hey aman aman
Nazlı yarim geli geli vermiş
Sol dizin üstüne adaş aman aman

Gözün yaşı durmaz akar
Gülyüzün üstüne hey aman aman
Şimden sonra haram haram olsun
Bu yerler bana adaş aman aman.
Kemal ALTINKAYA

 DEVLET MARŞI

Askerlerin hâzır silah
Kuvvetlenir sûlh u salâh
Devlet bulur feyz ü felah
Meşhur olur bu istilâh.

Askerlerin kişver-küşâ
Sultan Azizi sen çok yaşa.

Orduların etse sefer
Yol gösterir avn ü zafer
Mansûr olur her bir nefer
Düşman kalır bî-tâb-fer.
Fethi SAZÇALAN

ESKİ MALAZGİRT MARŞI

Bir Cuma sabahı, Allah’a karşı
Malazgirt’te ellidörtbin er
Ellidörtbin er, ellidörtbin er
Söylemişler en güzel marşı.

Allahü ekber, Allahü ekber
Allahü ekber, Allahü ekber
Allahü ekber, Allahü ekber
Allahü ekber, Allahü ekber.

 ESKİ ORDU MARŞI

Ey şanlı ordu,ey şanlı asker
Haydi gazanfer, umman-ı safter
Bir elde kalkan, bir elde hançer
Serhadde doğru ey şanlı asker.

Deryada olsa herşey muzaffer
Dillerde tekbir, Allahü ekber

Allahü ekber, Allahü ekber
Ordumuz olsun daim muzaffer.
İsmail Hakkı Bey

EY GAZİLER

Ey gaziler yol göründü
Yine garip serime
Dağlar taşlar dayanamaz
Benim ah u zârıma.

Dün gece yâr hanesinde
Yastıcağım taş idi
Altım toprak; üstüm yaprak
Yine gönlüm hoş idi.
Yavuz Sultan Selim

ESTERGON KALESİ

Estergon Kâl’ası bre dilber aman
Su başı durak aman
Kemirir gönlümü bre dilber aman
Bir sinsi firak.

Gönül yar peşinde bre dilber aman
Yar ondan ırak aman
Akam Tuna akma bre şahin aman
Ben bir dertliyim.

Yar peşinden amanda gezer
Koşar yandım kara bahtlıyım.
Kemal ALTINKAYA

FETİH MARŞI

Yürekler kabarık gözlerde damla,
Mehteri saygıyla dur da selamla,
Bir huşu içinde dinle gülbankı,
Sesleniyor tarih bu ses o yankı.

Sen böyle yürürken tuğla sancakla,
Türk'ün savaşları geliyor akla...

Asırlar boyunca çınladı serhat,
Doğudan batıya Yemen Belgrat,
Duyarak bakışan gözler görüyor,
Fatih Topkapı'dan şehre giriyor.

Sen böyle yürürken tuğla sancakla,
Türk'ün savaşları geliyor akla...

GENÇ OSMAN

Of of Genç Osman dediğin bir küçük uşak
Beline bağlamış ibrişim kuşak of of.

Aman Askerin içinde birinci uşak
Allah Allah deyip geçti Genç Osman of of.

Of of Genç Osman dediğin bir küçük aslan
Bağdat’ın içime girilmez yastan of of.

Aman her ana doğurmaz böyle bir aslan 
Allah Allah deyip geçti Genç Osman of of.

Of of Bağdat’ın kapısını Genç Osman açtı
Düşmanın cümlesi önünden kaçtı of of.

Aman kelle koltuğunda üç gün savaştı
Allah Allah deyip geçti Genç Osman of of.
Kayıkçı Kul Mustafa

MALAZGİRT MARŞI

Aylardan ağustos, günlerden cuma 
Gün doğmadan evvel iklîm-i Rum'a 
Öztürkler ordusu geçti hucuma

Yeni bir şevk ile gürledi gökler 
Ya Allah...Bismillah... Allahüekber

GÜL YÜZÜNDE GÖRELİ

Gülyüzünde göreli zülfü semen sây gönül
Kara sevdâya yeler bî-ser-ü bî-pây gönül
Dimedimmi sana dolan mânâ hây gönül.

Vây gönül,vây bu gönül, vây gönül ey vây gönül
Yar yeleleli, dost yeleleli,yeleli ya lâ yaleli dost

Bizi hâketti hevâ yoluna sevdâ nidelim
Pâyimâl eyledi ol zülf-ü semen-sây nidelim
Kul edinmez ki güzeller bizi illâ nidelim.
Münir Nureddin Selçuk

 KIRIMDAN GELİRİM

Kırım’dan gelir gelirim
Adım da Sinan’dır hey aman 
Kılıncımın suyu yar suyu
Kandır da dumandır hey

Kırım’dan gelir gelirim
Atım da araptır hey aman
Gizlenme Nemçe rü Nemçe rû
Sinan da buradadır hey
Meydan da burdadır hey.

MEHTER MARŞI

Gâfil ne bilir neşve-i pür-şevk-i vegâyı
Meydân-ı celâdetteki envâr-ı sefâyı
Merdân-ı gazâ aşk ile tekbir tekbirler alınca
Titretti yine rûy-ı zemin, arş-ı semâyı.

Allah yolunda cenk edelim şân alalım şan
Kur’an’da vaadediyor Hazret-iYezdan.

MEHTER VURUYOR

Mehter vuruyor tarihin aksetmede yâdı
Andık yine, Fatih’le, Süleyman’ı, Murad’ı.

Kös sesleri sarsın bütün İstanbul’u yer yer
Geçsin önümüzden, koca gazi ve şehitler.

Türk ordusunun şan dolu bir satvetidir bu
Fethin, Mohaç’ın, Niğbolu’nun haşmetidir bu.

Gülbank çekelim cûş ile Allah diye her an
Kur'an'da zafer vâdediyor Hazret-i Yezdan.
 Faruk GÜRTUNCA

ORDUNUN DUASI

Yılmam ölümden yaradan askerim
Orduma gazi dedi Peygamberim.

Bir dileğim var ölürüm isterim
Yurduma tek düşman ayak basmasın

Amin desin hep birden yiğitler
Allahü ekber gökten şehitler.

Amin amin amin Allahü ekber
Amin amin amin Allahü ekber

 Mehmet Akif ERSOY

PLEVNE MARŞI

Tuna nehri akmam diyor
Etrafımı yıkmam diyor
Şanı büyük Osman Paşa 
Pilevne’den çıkmam diyor.

Düşman Tunayı atladı
Karakolları yokladı
Osman Paşa’nın kolunda
Beşbin top birden patladı

 SANCAK MARŞI

Ertuğrul’un ocağında uyandın
Şehitlerin kanlarıyla boyandın
Nice düşman kâl’asına uzandın
Sana selam ey şanlı Osmanlı sancağı

Çırpınarak dalgalanır kanadın
Gökyüzüne çıkmak mıdır muradı
Gölgende can vermek ister evlâdın
Sana selam ey şanlı Osmanlı sancağı
İzzettin Bey

 SİVASTOPOL MARŞI

Sivastopol önünde yatar gemiler,
Atar da nizam topunu, yerle gök inler.
Yardımcıdır bize kırklar yediler,
Sılasına kavuşmaz aslan yiğitler,
Aman da kaptan paşa emir ver bize,
Sılada nişanlımız duacı size...

Sivastopol önünde yıkık minare,
Düşman dedikleri gelmez imane,
Erenler geliyor bize imdade,
Aman da kaptan paşa emir ver bize,
Sılada nişanlımız duacı size...

Sivastopol önünde musalla taşı,
Sırma kılıç kuşanmış Arap Binbaşı.
Ölürsek şehidiz, kalırsak gazi,
Aman da kaptan paşa izin ver bize,
Sılada nişanlımız duacı size...

 TARİHİ ÇEVİR

Tarihi çevir nal sesi kısrak sesi bunlar,
Delmiş Romanın kalbini mızrak gibi hunlar,
Göktürkler uygurlar oğuzlar peçenekler,
Türkün yüce tarihine binbir zafer ekler...

Dünya atının nalları altında ezildi,
Kaç haçlı seferi göğsüne çarpınca kesildi,
Bir gün gemiler dağlara tırmandı denizden,
Kudret ve zafer bizlere miras dedemizden...

YELKENLER BİÇİLECEK

Yelkenler biçilecek,yelkenler dikilecek
Dağlardan çektiriler, kalyonlar çektirilecek.

Elde sensin dilde sen, gönüldesin baştasın
Fatih’in İstanbul’u fethettiği yaştasın

Delikanlım, işaret aldığın gün atandan
Yürüyeceksin, millet yürüyecek arkandan
Sana selam getirdim Ulubatlı Hasan’dan.

Elde sensin dilde sen, gönüldesin baştasın
Fatih'in İstanbul'u fethettiği yaştasın
Arif Nihat ASYA

YİNE DE ŞAHLANIYOR

Yine de şahlanıyor aman
Kolbaşının yandım da kır atı
Görünüyor yandım aman
Bize serhad yolları.

Davullar çalınsın aman
Aman da ceng-i cengide harbiyi
Görünüyor yandım aman 
Bize sefer yolları.

Gâhi sefer olur aman
Aman da sefer sefer de eyleriz
Hazan erişince aman 
Bahar güzel severiz.

Gülyüzlü yari de aman 
Aman da hile ile de sezeriz
Sefersiz olamaz aman
Aman er evladları.

 Kemal ALTINKAYA

MEHTERANDA BAZI KOMUTLAR VE MALZEMELERİN ANLAMLARI

KONSER = NEVBETİ

DİKKAT = HEY HEY

SAFTA TOPLAN = SAF NİZAMINI

YÜRÜYÜŞ KOLU = YÜRÜYÜŞ NİZAMINI

UYGUN ADIM = YAKŞİ KADEMİ

MARŞ = HAYDİ, YA ALLAH

KONSER DÜZENİ = NEVBET NİZAMINI

DEVLET = KIRMIZI SANCAK

İSLAMİYET = YEŞİL SANCAK

ADALET VE BATI = BEYAZ SANCAK

TUĞLAR = BEYLİKLERİ

MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI (EMİR-İ ÂLEM BAŞLIĞI) = ÜSKÜF

BELİNDE BAĞLADIĞI KUŞAĞA = SİLAHLIK

SANCAKTAR VE TUĞCU BAŞLIĞI = BÖRK

SANCAKTAR VE TUĞCU YELEĞİ = KARTAL KANADI

SANCAKTAR VE TUĞCU GÖMLEĞİ = MİNTAN

BÜTÜN MEHTERANIN PANTOLONU = ŞALVAR

ÇEVGANI VE SAZ EKİBİ BAŞLIĞI = KAVUK

İÇİNE GİYDİKLERİ ENTARİ = ÜÇETEK

ÜZERLERİNE GİYDİKLERİ = CÜBBE

BÜTÜN MEHTERAN AYAKKABISI = YEMENİ

BÜTÜN MEHTERANIN BELİNE SARDIĞI = KUŞAK

HALKALARDAN ELBİSE GİYENE = MUHAFIZ-ZIRHLI

BAŞINA GİYDİĞİNE = MİHFER

OMUZUNA TAKTIĞI TEPSİMSİ YUVARLAĞA = KALKAN

MEHTER BAŞININ KONSERİ İDARE SOPASINA = ASA

KABA ZURNA = ZURNAY

BORU -TROMPET = BURGAY-NEFİR

NAKKARE = ÇİFTENARA-KOSADUMBUL

ZİL = CENG-SANC-ZENÇ

DAVUL = TABIL-TIVIL

KÖS = KUS-KÖBÜRGE-KÜVRÜĞ

MEHTERAN BÖLÜK KOMUTANI = EMİR-İ ÂLEM

KONSER MUSİKİ ŞEFİ = MEHTERAN BAŞI

ÇEVGENLERE = ÇEVGANİ

kaynaklar: mehter.com.tr, uzmanportal.com