T.C. Merkez Bankasının Yapısı, Görev ve Yetkileri

T.C. Merkez Bankası anonim şirket statüsüne sahip özerk bir kuruluş görünümündedir. Ancak hisse senetlerinin % 50 den fazlası Hazinenin elinde olduğu için bu özerklik bu yönü ile Hazinenin özerklik anlayışı ile sınırlı kalmaktadır. T.C. Merkez Bankasının en üst yöneticisi durumunda bulunan Başkan (Guvernör) Bakanlar Kurulu tarafından beş yıl görev yapmak üzere atanmaktadır. Süre bitiminde tekrar atanması olanaklıdır.

Başkan (Guvernör), en yüksek icra amiri sıfatıyla Bankayı sevk ve idare ve yurt içinde ve dışında temsil eder. Başkan, aşağıda sayılan yetkilerle donatılmıştır:

– Bu Kanun hükümlerinin ve Banka Meclisi tarafından alınacak kararların yürütülmesini sağlamak;
– Bu Kanunla Bankaya verilen görevlerin ifası için uygun bulacağı tedbirleri almak ve gerekli göreceği hallerde, bunlar hakkında Banka Meclisine tekliflerde bulunmak.

Banka Meclisi kararlarına muhalefeti halinde Başkan (Guvernör), kararın icrasını tehir ve müteakip toplantıda yeniden müzakeresini talep edebilir. Acele hallerde, Banka Meclisi, Başkanın daveti üzerine toplanarak, ihtilaf konusu olan işi tekrar görüşür. Başkan ile Banka Meclisi arasında mutabakat hâsıl olmadığı takdirde. Başbakanlık hakemlik eder.

Başkana yardımcılık görevini yürütmek için dört Başkan Yardımcılığı tesis edilmiştir. Yardımcılar 5 yıl görev yapmak için Başkanın önerisi üzerine üçlü kararname ile atanmaktadırlar. Süre bitiminde tekrar görevlendirilebilirler. Banka bir anonim ortaklık olduğu için her yıl olağan olarak toplanan ortaklar genel kuruluna sahiptir.

Genel Kurulun görev ve yetkileri TCMB Kanunu tarafından:
– Banka Meclisi tarafından verilen yıllık rapor ile Denetleme Kurulu raporunun tetkiki.
– Banka’nın bilanço, kâr ve zarar hesabının tetkiki ile karara bağlanması,
– Banka Meclisi üyelerinin ve Denetleme Kurulunun ibrası,
– Sermayenin artırılması,
– Esas Mukavele’de değişiklik yapılması,
– Banka’nın tasfiyesi hakkında karar verilmesi olarak sayılmıştır.

Banka Meclisi Genel Kurulca seçilen altı üye ve Merkez Bankası Başkanından oluşmaktadır. Banka Meclisine aşağıdaki görevler verilmiştir:
– Para politikası stratejisi ve enflasyon hedefi doğrultusunda uygulanabilecek para politikasına ve kullanılabilecek para politikası araçlarına ilişkin kararların alınması
– Tedavüldeki banknotların değiştirilmesine, tedavülden kaldırılmasına ve yok edilmesine ilişkin konularda düzenleme yapılması ve karar alınması
– Açık piyasa işlemlerine, döviz ve efektif işlemlerine, reeskont ve avans işlemleri ile reeskont ve avans faiz oranlarına, zorunlu karşılıklara ve umumi disponibiliteye, diğer para politikası işlemleri ve araçlarına, ülke altın ve döviz rezervlerinin yönetimine ilişkin usul ve esasların tespiti ile gerekli düzenlemelerin yapılması
– Yasanın 40. maddesinin (I) ve (III) numaralı fıkralarında düzenlenen hususlarda karar alınması
– Ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemlerinin güvenilirlik ve etkinliklerini artıracak şartlarda kurulması konusunda karar alınması, ödeme yöntemleri ile araçlarının usul ve esaslarının belirlenmesi, takas odalarının gözetim ve denetimine ilişkin düzenlemelerin yapılması
– Bilgi istemeye, risk ve istatistiki bilgileri toplamaya ilişkin usul ve esasların belirlenmesi
– Şube açılması, muhabir temin edilmesi, temsilcilik ve büro kurulması ile Banknot Matbaasına ilişkin konularda düzenleme yapılması ve karar alınması
– Provizyon ve ihtiyatlara ilişkin konularda karar alınması ile kârın dağıtılmasından sonraki bakiyenin Hazineye verilmesine ilişkin usul ve esasların belirlenmesi
– Bankanın bütçesinin, yıllık faaliyet raporunun, bilanço, kâr ve zarar hesaplarının ve Genel Kurul gündeminin hazırlanması
– Sermayenin artırılmasına ve esas mukavelede değişiklik yapılmasına ilişkin olarak Genel Kurula öneride bulunulması
– Bankanın idare, teşkilat ve hizmetleri ile personeline ilişkin olarak hazırlanan düzenlemelerin onaylanması
– Bankanın ihtiyacı için gayrimenkul satın alınması veya iktisabı, maliki bulunduğu gayrimenkullerin gerektiğinde satılması, trampa edilmesi, bağışlanması vesair işlemlerde bulunulması hakkında karar alınması
– Bankanın diğer organlarına vereceği yetkiler kapsamı dışındaki meblağlara ve kıymetlere ilişkin bağış, sulh, ibra, feragat ve terkin konularında karar verilmesi
– Bankanın personel kadrolarının onaylanması
– Bu Kanunda Para Politikası Kurulu kararına bağlı konular dışında kalan.

Başkanlıkça inceleme ve onaya sunulacak sair hususlar hakkında karar alınması ve düzenleme yapılması Banka yönetiminde görev alan bir diğer organ Başkan ve yardımcılarının oluşturduğu Yönetim Komitesidir. Banka Başkanı, Yönetim Komitesine de başkanlık eder.

Yönetim Komitesinin görevleri aşağıda gösterilmiştir:
– Başkanca lüzum görülen hallerde. Banka Meclisi kararına bağlanacak hususları önceden inceleyerek, Banka Meclisine yapılacak teklifleri hazırlamak
– Bankanın idare, teşkilat ve hizmetlerine ilişkin yönetmelikleri hazırlamak
– Yönetmeliklerle Yönetim Komitesinin kararına bırakılan hususlarda karar almak
– Banka işlemlerinde koordinasyonu sağlamak
– Atanmaları Banka Meclisince yapılan personel dışında kalan memur ve hizmetlilerin tayin, aylıklarını tespit, işten çıkarma ve emeklilik gibi işlemlerini yapmak

Yönetim Komitesi toplantılarında kararlar, tam üye sayısının çoğunluğu ile alınır. Oyların eşitliği halinde, Başkanın katıldığı teklif kabul edilmiş sayılır. Yukarıda sayılan banka organlarına ek olarak hissedarlar tarafından iki yıllık görev için seçilen üyelerden oluşan Denetleme Kurulu ve Merkez Iskonto Komitesi ile şubelerde görev yapan Şube Iskonto Komiteleri bulunmaktadır.

Merkez Bankası Kanunu’na 25. Nisan 2001 tarih ve 4651 sayılı Kanunla eklenen 22/A sayılı madde ile Para Politikası Kurulu faaliyete geçirilmiştir. Para Politikası Kurulu, Başkanın başkanlığında, Başkan Yardımcıları, Banka Meclisince üyeleri arasından seçilecek bir üye ve Başkanın önerisi üzerine müşterek kararname ile atanacak bir üyeden oluşur. Hazine Müsteşarı veya belirleyeceği müsteşar yardımcısı toplantılara oy hakkı olmaksızın katılabilir. Başkanlık, başkan yardımcılığı ve banka meclisi üyeliği görevi sona erenlerin Para Politikası Kurulu üyeliği de sona erer.

Kurulun görevleri bankaya verilmiş yürütme görevlerinin bir bölümünden oluşmaktadır.
Bu görevler:
– Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla para politikası ilke ve stratejilerinin belirlenmesi.
– Para politikası stratejisi çerçevesinde hükümetle birlikte enflasyon hedefinin belirlenmesi.
– Para politikası hedefleri ve uygulamaları konusunda belirli dönemler itibarıyla raporlar hazırlayarak hükümetin ve belirleyeceği esaslar doğrultusunda kamuoyunun bilgilendirilmesi,
– Hükümetle birlikte Yeni Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirlerin alınması ve yabancı paralar ile altın karşısındaki muadeletini tespit etmeye yönelik kur rejiminin belirlenmesidir.

Para Politikası Kurulu, ilan edeceği hususları ve bunların ilan şeklini belirler. Para Politikası Kurulunca Resmi Gazetede ilanı istenilecek hususlar gecikmeksizin ilan edilir.

Para Politikası Kurulu kararları, başkan tarafından yürütülür ve banka meclisinin bilgisine sunulur. T.C. Merkez Bankası, Ankara’da faaliyette bulunan İdare merkezine ek olarak çeşitli illerde kurulmuş şubelere de sahiptir. Ayrıca banknot matbaası da bulunmaktadır.

T.C. Merkez Bankasının temel amacı ülkede fiyat istikrarını sağlamaktır. Fiyat istikrarını sağlamak için gerekli para politikasını belirlemek ve bu politikanın uygulanması için gerekli politika araçlarını saptamak Bankanın yetki ve sorumluluğundadır. Banka bu temel amacını gerçekleştirmek için politika üretir ve uygularken, amacına ters düşmemek koşulu ile, hükümetin büyüme ve istihdam politikalarını desteklemeyi ön planda tutar.

Kuruluşun kanununca belirlenmiş temel amacını gerçekleştirmek için Bankaya verilmiş çeşitli görevler vardır. Bu görevler :
– Açık piyasa işlemleri yapmak
– Hükümetle işbirliği yaparak Yeni Türk Lirasının iç ve dış değerini korumak için gerekli tedbirleri almak ve yabancı paralar ile altın karşısındaki durumunu tespit etmeye yönelik kur rejimini belirlemek, Yeni Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerinin belirlenmesi için döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile dövizlerin Yeni Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemlerini yapmak
– Bankaların ve Merkez Bankasınca uygun görülecek diğer mali kurumların yükümlülüklerini esas alarak zorunlu karşılıklar ve genel disponibilite ile ilgili usul ve esasları belirlemek
– Reeskont ve avans işlemleri yapmak
– Ülke altın ve döviz rezervlerini yönetmek
– Yeni Türk Lirasının hacim ve tedavülünü düzenlemek, ödeme ve menkul kıymet transferi ve mutabakat sistemleri kurmak, kurulmuş ve kurulacak sistemlerin kesintisiz işlemesini ve denetimini sağlayacak düzenlemeleri yapmak, ödemeler için elektronik ortam da dâhil olmak üzere kullanılacak yöntemleri ve araçları belirlemek
– Mali sistemde istikrarı sağlayıcı ve para ve döviz piyasaları ile ilgili düzenleyici tedbirleri almak
– Mali piyasaları izlemek
– Bankalardaki mevduatın vade ve türleri ile özel finans kurumlarındaki katılma hesaplarının vadelerini belirlemektir.

Banka yukarıda sayılan görevleri görürken şu yetkileri kullanır:
– Banknot ihraç yetkisi; Ülkemizde banknot ihraç yetkisi yalnızca T.C. Merkez Bankasına verilmiştir. Halen dolaşımda olan banknotlar 14 Ocak 1970 tarih ve 1211 sayılı kanunun verdiği yetki ile dolaşıma çıkarılmış bulunmaktadırlar.
– Hükümetle birlikte enflasyon hedefini tespit etme ve bu hedefle uyumlu para politikasını belirleme yetkisi. Banka, para politikasının uygulanmasında tek yetkili ve sorumludur.
– Fiyat istikrarını sağlamak amacıyla Merkez Bankası Kanunu’nda belirtilen para politikası araçlarını kullanma, uygun bulacağı diğer para politikası araçlarını da doğrudan belirleme ve uygulama yetkisi.
– Olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının ihtiyacı karşılamaması durumunda, belirleyeceği usul ve esaslara göre bu Fona avans verme yetkisi.
– Nihai kredi mercii olarak bankalara kredi verme işlerini yürütme yetkisi
– Bankaların ödünç para verme işlemlerinde ve mevduat kabulünde uygulayacakları faiz oranlarını, belirleyeceği usul ve esaslara göre bankalardan isteme yetkisi.
– Mali piyasaları izlemek amacıyla bankalar ve diğer mali kurumlardan ve bunları düzenlemek ve denetlemekle görevli kurum ve kuruluşlardan gerekli bilgileri isteme ve istatistiki bilgi toplama yetkisi. T.C. Merkez Bankası Kanunu. Bankaya, uygulama görevlerine ek olarak, aşağıda sayılan müşavirlik görevlerini de vermiştir.
– Banka, Hükümetin mali ve ekonomik müşaviri, mali ajanı ve haznedarıdır. Bankanın Hükümetle ilişkisi, Başbakan aracılığı ile sağlanır.
– Banka, mali sistemle ilgili olarak istenilecek hususlarda hükümete görüş verir.
– Banka, bankalar ve uygun göreceği diğer mali kurumlar hakkındaki görüşlerini ve tespitlerini Başbakanlık ile bu kurum ve kuruluşları düzenleme ve denetleme yetkisine sahip kuruluşlara bildirebilir.

Banka, bu kanunla ve mevzuatla kendisine verilen yetki ve görevlerle ilgili olarak düzenlemeler yapmaya ve bunları uygulamaya, bu düzenlemelere tâbi kurum ve kuruluşlar nezdinde bunlara uygun hareket edilip edilmediğini ve kendisine gönderilen bilgilerin doğru olup olmadığını denetlemeye görevli ve yetkilidir. Banka, bu kanun ile kendisine verilen görev ve yetkileri, kendi sorumluluğu altında bağımsız olarak yerine getirir ve kullanır.

Banka, para politikası araçlarının kullanımı sırasında işlem yaptığı banka, kişi veya kurumun iflası halinde, alacaklı olduğu miktar ve faizi için iflas masasına imtiyazlı alacaklı sıfatıyla iştirak eder.

T.C. Merkez Bankası, kanun tarafından kendisine verilmiş görevleri yerine getirirken bir takım işlemler yapma durumundadır. Bu işlemleri beş grupta toplamak olanaklıdır.
– Kredi kurumları ile ilgili işlemler
– Hazine ile ilgili işlemler
– Açık piyasa işlemleri
– Altın ve döviz ile ilgili işlemler
– Diğer işlemler.

Kredi Kurumları İle ilgili İşlemler: Merkez Bankasının temel görevi Ülkede fiyat istikrarını sağlamak, enflasyonu kabul edilebilir sınırlar içinde tutmak ve istikrar içinde ekonomik gelişmenin gerçekleşmesine katkıda bulunmak olduğuna göre bu görevin görülmesi sırasında zaman zaman piyasalara likidite aktarmak veya piyasalardaki fazla likiditeyi eritmek gereği ortaya çıkabilir. Bu gereksinme dolaşımdaki banknot hacmini piyasaların ihtiyacına göre yeter düzeyde tutmak sureti ile giderilebilir. Bu görevin görülmesinin bir yolu ülkede faaliyet gösteren finans kurumları ve özellikle ticaret bankalarına kaynak aktarmak veya ellerindeki fazla nakdi geri almaktır. Kaynak aktarma, reeskont kredisi işlemleri yaparak gerçekleştirilebilir. Merkez Bankasının ticaret bankalarının portföyünde bulunan müşteri senetlerini teminata alarak bu bankalara kredi açması reeskont işlemi olarak nitelenir. Bu işlemle banka şu üç amaçtan birini veya hepsini gerçekleştirebilir. Bu amaçlardan birisi para arzını ekonominin ihtiyacına yeter düzeyde tutmaktır. Merkez Bankası piyasalarda bir nakit sıkıntısının oluşması (likidite darlığı) durumunda reeskont limitlerini artırarak ve reeskont faiz oranını düşürerek bankaların daha fazla reeskont işlemi yapmalarını sağlayarak onlara banknot transfer eder. Piyasalarda likidite fazlasının oluşması durumunda ise Merkez Bankası, reeskont limitlerini azaltmak ve reeskont faiz oranlarını yükseltmek sureti ile piyasadaki fazla likiditeyi eritmeye çalışır.

Reeskont işlemi ile gerçekleştirilmek istenilen diğer amaç ise piyasa faiz oranlarının arzu edilmeyen bir seviyeye çıkması veya inmesi durumunda reeskont faiz oranlarını değiştirerek finans piyasalarında oluşan faiz fiyatının istenilen düzeye gelmesini sağlamaktır.

Üçüncü olarak ise işletmelerin ülke ekonomisinin gelişmesine katkıda bulunacak yatırımlarını ve işletme faaliyetlerini finanslamak maksadı ile onlara kısa ve orta vadeli kredi açılmasını kolaylaştırmak için bu tür firmaların ticari senetlerini reeskonta almaktır. Bu yolla bankalar firmalara uygun koşullarla işletme ve yatırım kredisi verme olanağına kavuşabilirler. Merkez Bankası Kanunu’nda 24.04.2001 tarih ve 4651 sayılı kanunla yapılan değişiklikle Bankanın bugün bankalara orta vadeli reeskont kredisi veya avans verme yetkisi kaldırılmıştır.

Merkez Bankasının kredi kurumları aracılığı ile piyasalara fon aktarması için kullandığı diğer bir enstrüman, kredi kurumlarına kıymetli evrak karşılığında avans vermektir. Avans işlemleri yukarıdaki paragrafta değinildiği üzere orta vadeli senetlerden kaldırılmıştır.

Bankanın, kredi kurumları ve özellikle bankalarla olan ilişkisi ve yapacağı işlemler o kurumlara kredi açmaktan ibaret değildir. Banka, mali piyasalarda onaya çıkabilecek kısa süreli likidite darlığını gidermek amacı ile sisteme teminat karşılığında gün içi veya gün sonu kredi imkânı sağlar. Ayrıca, 4389 sayılı Bankalar Kanunu’nun 15’inci maddesinin 5 numaralı fıkrasının (b) bendi uyarınca, olağanüstü hallerde ve Tasarruf Mevduatı Sigorta Fonunun kaynaklarının yetersiz kalması durumunda. Bankacılık Düzenleme ve Denetleme Kurumunun talebi üzerine Fon’a avans verir. Bankacılık sisteminde belirsizlik ve güvensizlik oluşması durumunda, belirsizlik veya güvensizlik nedeni ile mevduat çekilişleri olan bankalara kredi verir.

Merkez Bankası, mevduat toplama yetkisine sahip ticaret bankaları ile özel finans kurumlarının ve elektronik ödeme araçlarını çıkaran kuruluşlar da dahil olmak üzere Bankaca uygun görülecek diğer mali kurumların mali bünyelerini zayıf düşürecek düzeyde fon kullanımlarını önlemek amacı ile bu kurumlara “munzam karşılık” ayırma zorunluluğu koymuştur. Mevduat toplama yetkisine sahip her finans kurulusunun Merkez Bankasında bir munzam karşılık hesabı bulunmaktadır. Bu hesaba yatırılan miktar ilgili finans kuruluşunun ay sonu itibarı ile sahip olduğu mevduat toplamının Merkez Bankasınca belirlenmiş munzam karşılık oranı kullanılarak hesaplanan miktar kadar olmak zorundadır. İlgili bankanın ay sonlarına göre mevduatında oluşacak değişmeler, kuşkusuz, munzam karşılık hesap bakiyesini değiştirecektir. İlgili banka mevduatındaki azalma nedeni ile serbest kalan munzam karşılık dilimi dışında bu hesaptan para çekemez. Merkez Bankası munzam karşılık oranını değiştirmek sureti ile bankaların kredi verilebilir fonlarının miktarını değiştirebilir. Böylece, munzam karşılık sistemi sadece finans kuruluşlarının mali yapılarının zayıflamasını önleme amacına ek olarak finans piyasalarını ihtiyaca göre yönlendirme amacını da taşır.

Merkez Bankasının ticaret bankaları ve diğer finans kuruluşları ile ilgili düzenlemesi munzam karşılık ayırma ile sınırlı değildir. Merkez Bankası, bankaların mali sıkıntıya düşmelerini önlemek ve taahhütlerini yerine getirecek bir mali yapıya sahip olmalarını sağlamak amacı ile bankalardan belirli bir likiditeye sahip olacakları durumda bulunmalarını isteme yetkisine sahiptir. Bu maksatla Banka ticaret bankalarına belirleyeceği disponibilite oranını muhafaza etme zorunluluğu getirmiş bulunmaktadır. Disponibilite oranı:

Disponibl Değerler / Taahhütler

formülü kullanılarak hesaplanır. Bu oranın hesaplanmasında kullanılacak disponibl değerler kasadaki nakit ile T.C. Merkez Bankası nezdindeki bankaya ait serbest mevduat ve bankanın portföyünde bulunan Deflet İç Borçlanma Senetleridir (DİBS). Bankanın yurt içi ve yurt dışı tüm yükümlülükleri oranın hesaplanmasında dikkate alınacaktır.

Merkez bankası mali sistemin işleyişini denetim altında tutabilmek ve gerekli düzenlemeleri yapabilmek için sistem içindeki kuruluşlardan periyodik olarak mali raporlar ister. Bu raporlardaki bilgiler ilgili Banka organlarınca kullanıldığı gibi, uygun görülen bazı bilgiler kamuya açıklanır.

Merkez Bankasının kredi kurumlan ile ilgili bir çalışması da risk santralizasyonu olarak bilinen bilgilendirme merkezidir. Risk santralizasyonu çalışması bankalardan kredi kullanan firmaların toplam kredi riskleri ve protesto olmuş firmalar hakkında kredi kurumlarına bilgi aktarmayı amaçlamaktadır.

Hazine İle İlgili İşlemler: Her ülkede olduğu gibi ülkemizde de Hazinenin gelirleri ile harcamaları arasında zaman zaman açıklar olabilir. Hazine bu açıkları kapatmak için üçüncü kişilerden kısa süreli borçlanmaya gider. İşte Merkez Bankası bu kişilerden biridir. Merkez Bankası Hazinenin kısa süreli nakit gereksinmelerini karşılamak maksadı ile Hazineye kısa vadeli avans hesabı açar ve bu hesabın kullanılmasına olanak sağlar.

Ülkemizde son yıllarda, kontrol altına alınamayan enflasyonun kabul edilebilir limitlere indirilebilmesi ve ülkede hüküm süren ekonomik durgunluğun giderilebilmesi için başlatılmış “ekonomik istikrar programı” kapsamında Merkez Bankasının Hazineye avans vermesi uygulamasına son verilmiştir. Merkez Bankası Kanunu’nun Hazineye avans işlemlerini düzenleyen 50 maddesi ile kamu kurumlarına avans verme işlemlerini düzenleyen 51. maddesi 24 Nisan 2001 tarihli ve 4651 sayılı kanunla yürürlükten kaldırılmıştır.

Merkez Bankası kendisine kanununun vermiş olduğu görev gereğince Hükümetin mali ve ekonomik istişare organıdır. Bu sıfatla Banka, para ve kredi politikası konusunda hükümetçe incelenmesi istenilecek hususlar hakkında mütalaa beyan eder. Yabancı memleketlerle yapılacak mali ve ticari anlaşmalar akdine ilişkin müzakerelerde Banka da temsil olunur.

Devletin milletlerarası mali ve iktisadi münasebetlerinde Bankaya, Hükümetin mali ajanlığı verilebilir. Banka, her nevi DİBS mali servisini, özel kanunlara veya bunlara dayanan kararlara göre kambiyo denetlemesini ve dış ticaret rejimi tatbikatını veya benzeri işlemleri yapmakla görevlendirilebilir. Bu sıfatla yaptığı işlemlerden dolayı üçüncü şahıslar tarafından bankaya sorumluluk tevcih edilemez.

Banka, aynı zamanda Hükümetin haznedarıdır. Bu sıfatla, özellikle, Devletin gerek içerde ve gerekse yabancı memleketlerde tahsilat ve tediyatını ve bütün Hazine işlemlerini ve memleket içi ve dışı her nevi para nakil ve havale işlerini ücretsiz yapar.

Hazine ve katma bütçeli idarelerle, özel idare ve belediyelere ait paraların, kurulu olduğu mahallerde Bankaya, kurulu bulunmadığı yerlerde muhabirlerine yatırılması zorunludur. Banka, bu tevdiata faiz ödemez.

Açık Piyasa İşlemleri: Banka, para politikasının hedefleri çerçevesinde, para arzının ve ekonominin likiditesinin etkin bir şekilde düzenlenmesi amacıyla, Yeni Türk Lirası karşılığında menkul kıymet kesin alım satımı, geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri, menkul kıymetlerin ödünç alınıp verilmesi, Yeni Türk Lirası depo alınması ve verilmesi gibi açık piyasa işlemlerini yapabilir ve bu işlemlere aracılık edebilir. Bankaca başvurulacak açık piyasa işlemleri ile bu işlemlerle ilgili usul ve esaslar, açık piyasa işlemlerine konu olacak yüksek likiditeye sahip ve az riskli araçlar bankaca belirlenir.

Banka, açık piyasa işlemleri çerçevesinde kendi nam ve hesabına vadesi 91 günü aşmayan, ikincil piyasada alınıp satılabilen likidite senetleri ihraç edebilir. Ancak, likidite senetlerinin devamlı bir alternatif yatının aracı olma niteliği kazanmasının engellenmesi, ihraçlarının sadece açık piyasa işlemlerinin etkinliğinin artırılması amacıyla sınırlı tutulması hususları göz önünde bulundurulur. Bankanın geri alım vaadi ile satım ve geri satım vaadi ile alım işlemleri ile Yeni Türk Lirası depo işlemlerinin anlaşma süresi 91 günü aşamaz, sürenin başlangıcı işlemlerin valör tarihidir.

Banka, bu madde kapsamına giren işlemlerle ilgili kurum ve kuruluştan; bankalar ve 2499 sayılı Sermaye Piyasası Kanunu’na göre belirlenen aracı kurumlar arasından işlemin özelliğini göz önünde bulundurarak tespit etmeye yetkilidir. Açık piyasa işlemleri, yalnızca para politikası amaçları için yürütülür ve Hazineye, kamu kurum ve kuruluşları ile diğer kurum ve kuruluşlara kredi amacıyla yapılamaz.

Merkez Bankasının yapmakta olduğu açık piyasa işlemleri DİBS, dolaşımdaki para arzını arzu edilir düzeyde tutmak ve piyasa faiz oranının piyasa koşullarına göre oluşmasını sağlamak amacı ile, bankalardan ve veya aracı kurumlardan satın alma veya portföyündeki senetleri bu kurumlara satma işlemleridir.

Merkez Bankası açık piyasa işlemlerini iki şekilde yapar:
– Doğrudan alma veya satma ve
– Repo ve ters repo.

Doğrudan Alım veya Doğrudan Satım: Merkez Bankasının Bankalar veya finansal aracı kurumlarla, vadelerine bir yıldan az kalmış devlet iç borçlanma senetleri, alım ve satımı işlemidir. Bu yolla banka piyasaya banknot verir veya piyasada dolaşımda olan banknot hacmini daraltır.

Repo ve Ters Repo: Repo uygulamasında Merkez Bankası ilerideki bir tarihte bugünden belirlenmiş fiyattan geri satmak vaadi ile bankalardan veya diğer finans kurumlarından DİBS satın alır veya belirlenmiş tarihte ve belirlenmiş fiyattan geri satın almak vaadi ile portföyündeki DİBS satar. Repo işlemi çok kısa süreli bir işlemdir ve piyasada kısa süreli likidite sorununa çözüm getirmek için uygulamaya konulur.

Ters repo, repo yolu ile satın alınmış DİBS’lerin önceden kararlaştırılmış tarihte yine önceden kararlaştırılmış fiyatla geri satılmasıdır. Bu yolla Banka piyasaya vermiş olduğu banknotu piyasadan geri çekmiş olur.

Gerek DİBS’lerinin doğrudan alım ve satımı gerek Repo ve Ters Repo işlemleri, kısaca açık piyasa işlemleri, Merkez Bankasınca iki yöntemle yapılabilir. Bu yöntemlerden biri Kotasyon Yöntemidir. Bu yöntemle işlemde banka yapacağı işlemin tanıtımını yaparak bankaların ve finans kurumlarının dikkatine sunar. Doğrudan alım ve satımda tanıtım alım veya satıma konu olan DİBS’lerinin vadeleri ve alış veya satış fiyatları ile sınırlıdır. Repo ve Ters repo da ise vade ve faiz oranlan bildirilir. Bildirilen koşullara göre alım veya satım hacmi piyasada belirlenir.

İkinci yöntem İhale Yöntemidir. Bu yöntemde doğrudan alış ve satış ile Repo ve Ters Repo işlem hacimleri ve vadeler piyasaya bildirilerek doğrudan alım ve satımda alış veya satış fiyatlarının Repo işleminde ise faiz oranının piyasada oluşması beklenir. Altın ve Dövizle İlgili işlemler: Banka, ülke altın ve döviz rezervlerini para politikası hedefleri ve uygulamaları çerçevesinde yönetir. Bu amaçla Banka, sırasıyla güvenli yatırını, likidite ve getiri önceliklerini dikkate alarak belirleyeceği usul ve esaslara göre yurt içi ve yurt dışı piyasalarda vadeli ya da vadesiz altın, döviz, menkul kıymet, türev ürün alım satım, borçlanma ve borç verme işlemlerini de içeren tüm bankacılık faaliyetlerinde bulunabilir.

Banka, uyguladığı para politikası çerçevesinde, Türk Lirasının yabancı paralar karşısındaki değerini belirlemek amacıyla, döviz ve efektiflerin vadesiz ve vadeli alım ve satımı ile şartları önceden belirlenmek suretiyle dövizlerin Türk Lirası ile değişimi ve diğer türev işlemleri yapabilir.

Sair İşlemler: Banka, Banka Meclisince tespit edilecek bankacılık işlemleri ve hizmetlerini yapabilir. Banka, mevcut veya ilerde, şubelerin bulunduğu yerlerde açılabilecek bankalar arası takas odaları işlemlerine nezaret eder. Türk parasının değerini korumak ve fiyat istikrarını sağlamak amacı ile T.C. Merkez Bankasının yapamayacağı bir dizi işlem bulunmaktadır.
Banka:
– Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarına avans veremez ve kredi açamaz,
– Hazine ile kamu kurum ve kuruluşlarının ihraç ettiği borçlanma araçlarını birincil piyasadan satın alamaz,
– Bu Kanunla yetki verilen işlemler dışında avans veremez ve kredi açamaz, vereceği avans ve açacağı kredi teminatsız veya karşılıksız olamaz, her ne şekilde olursa olsun kefil olamaz ve doğrudan kendisi ile ilgili işlemler dışında teminat veremez.
– Kendi ihtiyacı için gerekli olan taşınmaz mallar dışında taşınmaz mal satın alamaz, ihtiyacı dışında taşınmaz mal edinmesi durumunda bu malı 3 yıl içinde elden çıkarır.
– Kanununda belirtilen görevler dışında hiç bir görev kabul edemez ve iş yapamaz. Şirketlere ve kuruluşlara ortak olamaz. Başka şirketlerin hisse senetlerini satın alamaz.

kaynak: notoku.com