Gözlem Yöntemi Hakkında Bilgi

Gözlem, herhangi bir ortamda yada kurumda oluşan davranışı ayrıntılı olarak tanımlamak amacıyla kullanılan bir yöntemdir. Ancak gözlem, basit anlamda, sadece normal durumlarda sık olarak görülmeyen davranışları ortaya çıkarmak için kullanılmaz. Eğer bir araştırmacı herhangi bir ortamda oluşan bir davranışa ilişkin ayrıntılı kapsamlı ve zamana yayılmış bir resim elde etmek istiyorsa gözlem yöntemini kullanabilir (Bailey 1982). Gözlem yöntemi araştırmacının uygun bulduğu her tür sosyal veya kurumsal ortamda bir veri toplama amacı olarak kullanılabilir 

Gözlem türleri

Yapılandırılmamış Alan Çalışmaları (tür 1) 
Bu tür çalışmalar davranışın gerçekleştiği doğal ortamlarda yapılır ve çoğu durumda araştırmacının ortama katıldığı katılımlı gözlem dediğimiz yöntemle gerçekleştirilir. 

Yapılandırılmış alan çalışmaları (tür 2) 
Bu tür zaman zaman ayrı yapılandırılmış çalışmalar olarak da adlandırılır. Bu tür çalışmalar yapılandırılmamış alan çalışmaları yoluyla elde edilen sonuçları doğal ortamlarda test etme amacına hizmet edebilir. Bu durumda araştırmacı genellikle yapılandırılmış bir gözlem aracı veya araçları kullanacaktır. 

Yapılandırılmamış laboratuar çalışmaları (tür 3) 
Denek veya denekler bu yapay ortamda tamamen kendi hallerine terk edilirler. Böylesi bir çalışmanın sonucu benzer bir şekilde (herhangi bir standart gözlem aracının kullanılmadığı) denekler arası ilişki ve davranışların yapılandırılmamış bir şekilde kayda geçirilmesi şeklinde olacaktır. 

Yapılandırılmış laboratuar çalışmaları (tür 4) 
Tamamen yapılandırılmış çalışmalar kontrollü laboratuar ortamlarında yapılır bir anlamda anket gibi veri toplama aracının özleme uyarlanmış halidir. 

Gözlemin güçlü yöntemleri

1. Sözel olmayan davranış 
2. Doğal çevre 
3. Zamana yayılmış (uzun süreli) analiz 

Gözlemin zayıf yönleri

Öte yandan yine diğer nicel ve nitel araştırma yöntemleri ile karşılaştırıldığında gözlem yönteminin bazı zayıf yönleri de vardır bunlar kontrolün olmaması sayısallaştırma güçlüğü örneklem küçüklüğü alana giriş güçlüğü ve özellikle hassas konularda gizliliğin ortadan kalkması olarak sıralanabilir. 

1. Kontrolünün olmaması: Doğal bir çevrede araştırma yapan bir araştırmacı veriyi etkileyebilecek pek çok dış etkeni kontrol etme yeteneğinden yoksundur. 

2. Sayısallıştırma güçlüğü: Çoğu durumda elde edilen veri bir dizi sayı değil kişilerin özgün cümleleri veya anlatımları içeren kapsamlı ve tanımlayıcı bir veri olacaktır. 

3. Örneklem küçüklüğü: Gözleme dayanan çalışmalarda araştırmacılar anket çalışmalarının tersine daha küçük örneklemlerle çalışmak zorundadır. 

4. Alana giriş sözcüğü: Çoğu gözlem çalışmaları alan çalışmalarıdır bu tür çalışmalara içine kapalı bir toplumsal yapı veya alt kültür bir hükümet organı bir fabrikadaki üretim bandı veya kar amaçsız bir örgüt konu olabilir, pek çok durumda gözlem yöntemini kullanan araştırmacılar bu alanlara giriş için gerekli onayı alma konusunda sıkıntı çekerler. 

5. Gizliliğin ortadan kalkması: Araştırmacının gözlemci olarak belirli bir ortamda bizzat bulunması denekler açısından gizliliği ortadan kaldırır.

Gözlem formunun hazırlanması

1. Gözlenecek olgunun çok yönlü olarak gözlenmesine olanak verecek biçimde gözlem boyutlarını belirleme 
2. Fiziksel ortamın tanımlanması 
3. Ortamın sosyal boyutunun gözlenmesi 
4. Ortamda oluşan etkinliklerin gözlenmesi 
5. Ortamda oluşan dilin gözlenmesi 

Gözlem bulgularının görüşme ile desteklenmesi

Birçok nitel araştırmada görüşme ve gözlem birlikte kullanılır ve bu şekilde elde edilen verilerin birden fazla yöntemle teyit edilmesi sağlanmış olur. Görüşme ile elde edilen verilerde olabilecek bazı abartmalar gözlem ile saptanabilir. Öbür taraftan gözlemle elde edilen verilere perspektif kazandırmak amacıyla görüşmeler yapılabilir. Nitel araştırmada verilerin birden fazla yöntemle elde edilmesi ve bu verilerin ulaşılan sonuçların geçerliğini tutarlığını teyit etmede ve desteklemede kullanılması daha önce sözü edilen çeşitleme (triangulation)kavramına bir örnek oluşturur. 

Gözlemin kaydedilmesi

Gözlem ile elde edilen verileri daha ayrıntılı hale getirmek gözlenen ortamda oluşan davranışları daha derinlemesine ve defalarca inceleyebilmek ve not almanın yarattığı sınırlılıkları ortadan kaldırmak amacıyla çeşitli yöntemlerle gözlemlerin kaydedilmesi mümkündür nitel gözlemlerde kullanılan en yaygın kayıt etme yöntemi not almadır bunun yanında görüntü kayıt cihazları ve ses kayıt cihazları da gözleme dayalı araştırmalarda sık sık başvurulan kayıt teknolojilerinin başında gelir çok yaygın olmamakla birlikte fotoğraflarda gözlenen ortamın kaydedilmesinde kullanılan bir yöntemdir.