Havza Nedir?

Topoğrafik yapının sonucu olarak, yağış sularının depolandığı, yüzeysel akışa geçen suların bir mecrada toplandığı (su toplama alanı) ve bu olayların etki alanı içerisinde kalan sahaların tamamıdır. 

Bir başka ifade ile; 

– Bir akarsu tarafından parçalanan, 
– Kendine has doğal kaynakları bünyesinde barındıran, 
– Etrafı dağ ve tepelerle çevrili, 
– Suları aynı denize, ırmağa veya göle akan belirli büyüklükte bir arazi parçasıdır.

Aşağı Havza:

Akarsu havzasında ana nehrin deniz veya göle döküldüğü alt bölümüdür. (Örnek: Aşağı Kızılırmak havzası). Bir başka ifade ile yukarı havzadan gelen suyun kullanıldığı alt kısım vardır ki buna aşağı havza veya vadi denir.

Yukarı Havza:

Bir akarsu havzasının üst bölümü veya su toplama alanının üst kısmı (Örnek: Yukarı Fırat Havzası) 

Her havzada suyun toplandığı bir üst kısım vardır. Buna yukarı havza denir.

Kapalı ve Açık Havza:

Kapalı havzalar sularını denizlere kadar ulaştıramayıp kuruyan veya göle dökülüp kalan akarsulardır. Kapalı havzaların oluşmasında; yer şekillerinin oluşumu ve iklim etkilidir. Kapalı havzalar genellikle iç kesimlerde, kurak iklim bölgelerinde görülür. Örnek: Van Gölü kapalı havzası, Tuz Gölü Kapalı Havzası, Konya Ovası, Akarçay Kapalı Havzası 

Açık havzalar, sularını denize ulaştırabilen havzalardır. Açık havzalar kıyı kesimlerde ve nemli iklim bölgelerinde görülür. Örnek: Kızılırmak ve Yeşilırmak havzaları.

Su Ayrım Çizgisi (Hattı):

İki komşu havzayı birbirinden ayıran çizgiye su ayrım çizgisi(hattı) denir. Bu çizgi dağların en yüksek kesiminden geçer. Genellikle doruk hattı ile aynı gibidir, ancak su ayrım çizgisi doruklar arasındaki çukurları da katettiği için bu iki kavram birbirinden ayrıdır.

2. Havza Yönetimi

Genel olarak havzayı, tüm doğal kaynakları içinde barındıran bir arazi parçası olarak tanımladığımızda, havza yönetimi; tüm kaynakların bütünlük içinde korunmasını sağlayan yönetim kavramıdır. Başka bir ifade ile havza yönetimi, bir havza sınırı içerisinde kalan toprak, su, bitki örtüsü varlığı ile bunları etkileyen bir faktör olarak da insan faaliyetlerinin birlikte ele alındığıbir doğal kaynak yönetimidir. İlgili yönetimin plânını oluşturacak ve işletecek anahtar ise havza yönetim ilkeleridir. Bunları genel ve özel yönetim ilkeleri olmak üzere iki grupta toplamak mümkündür: 

İlk gruptakiler, havzalara ve amaçlara göre değişmeyen diğer bir anlatımla sabit olan ilkelerdir. Örneğin; havzaların korunmaları ve bir bütün olarak algılanmaları ve havzalardaki canlı çeşitliliğinin sürekliliğinin sağlanması. 

İkinci gruptaki ilkeler ise, havzaların iklim, jeoloji, topografya, toprak, bitki örtüsü, arazi kullanma şekilleri ve sosyo-ekonomik yapı gibi yetişme ortamı koşulları ile bunlar arasındaki ilişkilere göre değişen ilkelerdir. Örneğin; bir tanesi iyi, diğeri de bozuk bir orman örtüsüyle kaplı ve erozyona uğramış iki havzanın su üretimi amacıyla kullanılacaklarını düşünelim. İlk havzada özel yönetim ilkesi; plânlı bir müdahale ile orman örtüsünün yoğunluğunu azaltmak, ikincisinde ise erozyonu önlemek ve bitki örtüsünün iyileştirilmesidir. İlk havzada amaç odun hammaddesi üretimi ise, bu taktirde plânlı bir müdahale ile orman örtüsünün yoğunluğunun artırılması özel yönetim ilkesi olmaktadır. Bu açıklamalar özel yönetim ilkelerinin amaçlara göre de değişebileceğini göstermektedir.

3. Entegre Havza Yönetimi

Entegre Havza Yönetimi; su kaynaklarının, ilgi gruplarının katılımıyla, havza ölçeğinde ele alındığı bir planlama anlayışıdır. Ülkemizde, kısıtlı su kaynaklarının akılcı kullanımı için bu yaklaşımın benimsenmesi önemlidir. Entegre havza yönetimini günümüzde tüm dünyada su kaynaklarının planlanması ve yönetiminde yeni bir yaklaşım olarak ele alabiliriz. Bu yaklaşımda, tüm kesimlerin görüş, beklenti ve amaçlarını dengeleyecek bir planlama, organizasyon ve kontrol mekanizması uygulanması esas alınır.

Entegre Havza Yönetiminin Özellikleri:

• Havzada yaşanan çok çeşitli problemleri ve bunların ilişkilerini ele alır. 

•Sadece su temini ve taşkın kontrolü gibi problemlerle ilgilenmez, su miktarı ve kalitesini de dikkate alır. 

• Toplumun her kesimi ile birlikte tüm eko sisteme hitap eder. 

• Uzun vadede sürdürülebilir kalkınmayı amaçlar, gelecekteki problem ve beklentiler üzerine çalışmalar yapar. 

• Entegre havza yönetiminin sosyal bütünlüğü ele alışı çok geniştir. Toplumun bu şekilde eğitilmesini hedefler. 

•Devletin tüm kuruluşları arasında koordinasyonun sağlanmasını sağlar.

4. Havza Rehabilitasyonu:

Havzada, toprak, su, bitki örtüsü arasında doğal dengeyi sağlamaya yönelik teknik, kültürel ve idari tedbirlerin alınması ile havzada yaşayan halkın sosyal, kültürel ve ekonomik kalkınmalarının sağlanması için yapılan çalışmaların tamamına denir.

5. Ülkemizde Su Havzalarında Yaşanan Genel Sorunlar:

a) Yukarı Havzaların Genel Sorunları:

• Erozyon 
• Meralarda aşırı ve düzensiz otlatma 
• Zayıf bitki örtüsü 
• Orman alanlarında tahribat ve aşırı faydalanma 
• Sürü hayvancılığı 
• Dağınık yerleşim 
• Nüfus 
• Hayvansal üretimde verim düşüklüğü 
• Yetersiz, sığ ve verimsiz tarım toprakları 
• Yanlış arazi kullanımı, yanlış tarım teknikleri 
• Yetersiz su kaynakları 
• Kırsal fakirlik ve göç 
• Eğitim ve bilinç eksikliği

b) Aşağı Havzaların Genel Sorunları:

• Hızlı nüfus artışı 
• Plansız ve düzensiz kentleşme 
• Su ihtiyaçlarında artış (sanayi ve kullanım suyu) 
• Su kaynaklarında kirlenme 
• Su paylaşım sorunlarında artış 
• Sel ve taşkınların artması 
• Tarım topraklarının amaç dışı kullanımı 
• Toprakta tuzlanmanın artması 
• Tarım ürünlerinde azalma (miktar+kalite) 
• Böcek ve hastalıklarda artış (bitki+tarım) 
• Orman yangınlarında artış 
• Doğal kaynak tahribatında artış (taş, kum ocakları v.b.)

6. Ulusal Havza Yönetim Stratejisi

 Ülkemizde su havzalarında yaşanan sorunlara baktığımız zaman bu sorunların çözümünde bir yada iki kurumun etkili olamayacağı anlaşılmaktadır.  Bu sebeple bütün paydaşların katılımını esas alan Entegre Havza Yönetimi mantığı ile bu sorunlar daha hızlı çözülebilir. Bununle birlikte ülkemizdeki bozulan ekosistemleri rehabilite etmek, doğal ekosistemlerde tedbir almak, yenilenebilir doğal kaynakların ülke hizmetine sunulması için gerekli düzenlemeleri yapmak, havzalardaki yerel halkın yaşam standardını yükseltecek uygulamalarda bulunmak, dolayısıyla kırsal kalkınma çabalarına katkıda bulunmak ülkemiz için zorunluluktur.

 Havza Yönetimi Stratejisi, bugünün koşullarında (artan nüfus, değişen iklim ve azalan su miktarı) havzaların varlığını ve sağladığı hizmetleri sürdürebilir kılmak, tüm paydaşların katılımıyla havza kaynaklarının kullanımı ve yönetimini sağlamak, havzalarda “ortak müdahale stratejisi”ni belirlemek, yaşam standartlarını yükseltmek amacıyla, 2009 yılında hazırlık süreci başlatılan, halen belirlenme aşamasında olan bir stratejidir.

 Strateji belirleme sürecindeki tüm sekreterya faaliyetleri ve koordinasyon Genel Müdürlüğümüzce yürütülmektedir.

 Bu strateji ile ülkemizde enerji kullanımı, sanayi, ulaşım, turizm ve tarımdaki büyüme ile ilgili giderek artan çevresel baskıların ortadan kaldırılması kolaylaşacak ve ülkemizde havza yönetimi, toprak erozyonu ve doğanın korunması gibi 3 önemli problem daha kolay çözülebilecektir.

kaynak: agm.gov.tr