Dünyanın uzayda iki türlü hareketi vardır:

• Kendi ekseni etrafındaki hareketi,(Günlük Hareketi)
• Güneş etrafındaki hareketi,(Yıllık Hareketi)

Dünyanın günlük hareketi sonucunda gece gündüz yıllık hareketi sonucunda ise mevsimler oluşur.

Gece ve Gündüz Süresi
Dünyanın bir yüzü güneş tarafından aydınlatılırken diğer yüzü karanlıkta kalır. Böylece bir gün içinde gece ve gündüz birbirini izler. Dünyanın aydınlık ve karanlık kesimlerini ayıran sınıra aydınlanma çemberi denir. Dünyanın yörünge düzlemine eğiktir. Bu nedenle, güneş yıl içerisinde sürekli olarak aynı noktadan doğup aynı noktadan batmaz. Güneş ışınları sadece 21 Mart ve 23 Eylül tarihlerinde ekvatora dik gelir ve aydınlanma çemberi kutup noktalarından geçer. Bu tarihlerde dünyanın her yerinde gece gündüz süreleri eşit olur. Bu duruma ekinoks denir.
Dünyanın kendi ekseni etrafında dönmesinin nedenleri şunlardır:

Gece ve gündüz oluşur.

Gece ve gündüz oluşumu sonucunda günlük sıcaklık farklılıkları meydana gelir buna bağlı olarak;
a)Meltem rüzgarları,
b)Kayaların mekanik çözülmesi gerçekleşir.
Sürekli rüzgarlar ve okyanus akıntılarının yönlerinde çeşitli sapmalar olur.
30* ve 60* kuzey ve güney paralelleri üzerinde dinamik basınç kuşakları oluşur.

Yerel saat farkları oluşur.

YERYUVARLAĞININ HAREKETLERİ VE SONUÇLARI

Dünyanın Kendi Ekseni Etrafında Dönmesi (Günlük Hareket)

Kuzey ve güney kutuplarını Dünyanın merkezinden geçerek birleştiren hayali çizgiye yer ekseni denir. Yer ekseni ile Ekvator arasında 90°lik açı vardır. Bu açı hiçbir zaman değişmez.

Dünya kendi ekseni etrafındaki dönüşünü, batıdan doğuya doğru 24 saatte tamamlar. Buna 1 gün denir.
• Kutuplar, Dünyanın merkezine (Ekvatora göre) daha yakındır. Bunun sonucu olarak, yerçekimi Ekvatorda az, kutuplarda daha fazladır.
• Dünyanın kendi ekseni etrafındaki dönüş hızı Ekvatordan kutuplara gidildikçe azalır.
• Ekvatordan kutuplara gidildikçe, paralel boyları ve meridyenler arası mesafe azalır.
• Kutup yıldızının görünüm açısı bulunduğumuz yerin enlem derecesini verir. Çünkü kutup yıldızı, Kuzey kutbuna 90° lik açı ile düşer. Örneğin, 40° Kuzey enlemindeki Ankaradan kutup yıldızı 40° lik açı ile görülür,
• Merkez kaç kuvveti meydana gelir. Bunun sonucunda;
• Sürekli rüzgarların (Alize, Batı, Kutup) yönlerinde sapmalar meydana gelir. Bu rüzgarlar Kuzey Yarımkürede sağa, Güney Yarımkürede sola saparlar.
• Okyanus akıntıları (Gulf - stream, Labrador, vs.) halkalar oluşturur ve yönlerinde sapmalar olur.
• Yerel saat farkları meydana gelir.
• Cisimlerin gün içindeki gölge uzunlukları değişir.
• Güneş doğuda erken doğar, batar ve batıda geç doğar, batar.
• Dinamik basınç kuşakları meydana gelir.
• Dinamik basınç kuşaklarının nasıl oluştuğu iklim konusunda geniş bir şekilde anlatılacaktır.

Dünyanın Güneş Etrafında Dönmesi (Yıllık Hareket)

Dünya, kendi ekseni etrafındaki günlük dönüşünü sürdürürken, bir yandan da Güneşin çevresinde dolanır. Dünya, Güneş etrafındaki dönüşünü elips şeklindeki bir yörünge üzerinde 365 gün 6 saatte tamamlar. Buna 1 yıl denir. Dünya, 939 milyon km lik yörüngesi üzerinde saatte 108 bin km. hızla hareket eder.

Dünyanın Güneşe olan uzaklığı sabit değildir. Bazen yaklaşırken, bazen uzaklaşır. Bunun sebebi, Dünya yörüngesinin elips şeklinde olmasıdır. Dünyanın Güneşe en yakın olduğu 3 Ocak tarihine Perihel (Günberi) denir. Dünyanın Güneşten en uzak olduğu 4 Temmuz tarihine ise Afel (Günöte) denir.

Dünyanın Güneşe yaklaşıp uzaklaşması, Dünya üzerindeki sıcaklık dağılışını belirgin olarak etkilemez. Sıcaklık dağılışını etkileyen temel faktör güneş ışınlarının geliş açısıdır.

Dünyanın hızı sabit değildir. Hız, günberi tarihinde artarken, günöte tarihinde azalır.

Bunun sonucunda;
- Mevsim süreleri farklıdır.
- Eylül ekinoksu iki günlük gecikmeyle gerçekleşir.
- Şubat ayı iki gün kısa sürer.
Eğer, p_dünya'nın yörüngesi tam daire biçiminde olsaydı, Dünya ile Güneş arasındaki mesafe hep aynı olacağından hız ve mevsim süreleri değişmezdi.

Dünyanın Güneş Etrafındaki Dönüşünün Sonuçları
1. Mevsimlerin oluşmasına ve değişmesine sebep olur.
2. Mevsimlik sıcaklık farkları meydana gelir.
3. Kara ve denizler arası sıcaklık farkları oluşur.
4. Muson rüzgarları meydana gelir.
5. Gece - gündüz uzunlukları değişir.
6. Güneşin ufuk üzerinde doğduğu yer ve saat ile, Güneşin ufukta battığı yer ve saat değişir.
7. Güneş ışınlarının yeryüzüne düşme açıları değişir.
8. Cisimlerin gölge boyları değişir.
9. Aydınlanma çemberi mevsimlere göre yer değiştirir.
10. Güneş ışınları yıl boyunca dönencelere bir kez, dönenceler arasına iki kez dik düşer.

Dünyanın Ekseni Çevresindeki Dönüşünden Doğan Hızlar

1)ÇİZGİSEL HIZ VE SONUÇLARI (Enleme bağlı)

Çizgisel hız en fazla Ekvator üzerindedir (1670 km/h) . Bu hız kutuplara doğru azalır. Bunun sonucunda;
Güneşin doğuş ve batış süresi kutuplara doğru uzar.
Atmosferin kalınlığı Ekvatorda fazla , kutuplarda azdır.
Ekvatorda yerçekimi az , kutuplarda fazladır.

2)AÇISAL HIZ VE SONUÇLARI (Boylama bağlı)

Dünyanın açısal hızı ;
24 saatte: 360°
1 saatte : 15°
4 dakikada :1° dir.

*** Açısal hız her enlemde aynıdır. Açısal hız sonucunda yerel saat farkları oluşur.