Sualtı Arkeolojisi
Harun ÖZDAŞ
Ülkemizde Arkeolojik Sualtı Araştırmaları 1960 yıllarda başlamış ve günümüze kadar devam
etmiştir. Bu süre içinde Amerikalı ekipler tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda çok sayıda
batık bulunmuş ve bunlardan 12 tanesinin kazısı gerçekleştirilmiştir (Bass, 1996). Bu batıklardan
bir tanesi olan MÖ.14.yy Kaş Uluburun batığı (Pulak, 1986) geçtiğimiz bin yılın en büyük
keşifleri içinde değerlendirilerek literatüre girmiştir. Amerikalı ekiplerin (INA) yanı sıra değişik
yıllarda farklı ekipler çalışmalarda bulunmuştur. Ankara Üniversitesi ise Urla Liman tepede,
liman Arkeolojisi alanında çalışmalarını sürdürmektedir.
Anadolu’nun uzun sahil şeridi, geçmiş kültürlerin ticaret yolları ve buna bağlı kültürel değişimin
en çarpıcı bir şekilde gerçekleştiği yer olmasından ötürü, karada olduğu gibi sualtı kültür mirası
konusunda da dünya tarihinin merkezinde yer almaktadır. Bu nedenle, karada yapılan arkeolojik
çalışmaların yanı sıra, sualtında yapılan arkeolojik çalışmalar, Anadolu kültür mozaiğinin eksik
parçalarının tamamlanması açısından büyük önem taşımaktadır. Karadeniz, Marmara, Ege ve
Akdeniz kültürlerinin hepsinin izlerini bir arada bulabildiğimiz tek kara parçası ülkemizdir.
Medeniyet, gerek deniz ve gerekse karada, bu coğrafyada ortaya çıkmış ve kesintisiz olarak
günümüze kadar süre gelmiştir. Bu nedenle medeniyet tarihi içinde denizcilik açısından benzersiz
bir kaynak oluşturmaktadır. Bu kapsamda, insanlık tarihinin denizlerdeki bölümünün ortaya
çıkarılmasına yönelik, Dokuz Eylül Üniversitesi (DEU) Deniz Bilimleri ve Teknolojisi Enstitüsü
tarafından yürütülen, Ege-Akdeniz Sualtı Kültür Mirası Projesi (EASAP) bu alandaki önemli bir
boşluğu doldurmaktadır.
Proje konusunu Ege-Akdeniz Bölgesi sualtı arkeolojisi oluşturmaktadır. Proje, eski çağlarda
batan gemilerin ve sualtında kalan antik yerleşim yerleri ile diğer kalıntıların incelenmesi ve
belgelenmesini kapsamaktadır. Araştırma sonucunda batık gemilerin yanı sıra, mevcut sualtı
kültürel zenginliklerinin bulundukları doğal ortamı ile birlikte ortaya çıkarmayı amaçlayan bir
sualtı araştırma projesidir. Eski çağ denizcilerinin yaşamları, kullandıkları özel eşyaları ve
gemileri ile antik çağ limanları ve liman teknolojileri hakkında detaylı bilgilerin elde edilmesi
amaçlanmaktadır
Bulunduğumuz coğrafyada, denizlerdeki riskler göz önüne alındığında, denizcilik tarihinin uzun
zaman dilimde yüzlerce geminin battığı sonucu ortaya çıkmaktadır. Akdeniz havzasındaki
Anadolu toprakları, coğrafi konumundan ötürü, insanlık tarihinin en önemli merkezini
oluşturmaktadır. Günümüze kadar sürekli iskan edilen bu yarımadanın sahil şeridinde, onlarca
liman kenti kurulmuştur. Kıyı yerleşimlerinin, birbirleri ve anakara ile olan alışverişlerine bağlı
olarak, deniz ticareti gelişmiş ve başlangıçta kurulan küçük şehir devletlerinin ekonomisinde,
deniz ticareti başlıca rolü oynamıştır.
Eski çağ denizcileri için en elverişli yapıyı, sahil şeridindeki yüzlerce korunaklı koyları ile doğal
limanları ile Ege denizi oluşturmuştur. Sahilleri, her mevsim fırtına ve sert rüzgarlara uygun bir
yapıda olan Ege bölgesi; gemilerin sığınabileceği yüzlerce irili ufaklı koy, ada, yarımada ve
körfezlere sahip olması nedeniyle bölge denizcilerine büyük avantajlar sağlamıştır. Bununla
birilikte, aynı bölgedeki korunaklı koylar ve adalar arasındaki tehlikeli sığlıklar nedeniyle çok
sayıda geminin battığı tahmin edilmektedir.
| 