Önleyici Rehberlik Hakkında Bilgi

Genel olarak önleyici rehberlik hizmetleri, gelecekte istenmeyen olay ve durumların önlemek için şimdiden bazı  önlemler almak ya da seçenek olarak gelecekte istenen olay ve durumları  arttırmak için bazı  etkinliklerde bulunmak biçiminde tanımlanabilmektedir. 

Conyne’e göre temel önleme çalışmaları, proaktif ve toplum temellidir. Risk altında olan ya da olma olasılığı olan kişilerin  potansiyel sorunlarını  önceden görüp, gerçek müdahalelerden önce dolaylı  ya da dolaysız olarak verilen bir hizmettir. Bu müdahaleler risk altındakilerin duygusal sağlamlıklarını  artırmak aracılığı  ile onları  hem korumayı  hem de daha yeterli olmalarını  sağlayarak zarar verici ortamlarla karşılaşıldığında, hastalıkların tekrar oranını  azaltmayı  hedeflemektedir. Tanımda yer alan her öğe aslında temel önleme çalışmalarının kimlere, ne amaçla, neyi hedefleyerek, nasıl yapılacağının ipuçlarınıda vermektedir.

Zihinsel sağlık ve duygusal bozukluklar için temel önlemedeki iki yaklaşımdan ilki medikal, hastalık odaklı  yaklaşımdır. İkincisi ise rehberlik hizmetlerinin de kullandığı, sosyal yeterlikler, kişiler arası  problem çözme eğitimi aracılığı  ile özsaygıyı  yükseltici, sosyal güç ve psikolojik dayanıklılığı  oluşturucu yada artırıcı  nitelikli daha pratik, daha ucuz, çözüm odaklı  yaklaşımlardır (Svanberg, 1998).

Önleyici hizmetler en büyük etkiyi çocuklar ve gençler üzerinde yapmaktadır. O nedenle bu tür etkinliklerin olabildiğince erken yaşlarda başlaması etkililiğini de arttırıcı olabilmektedir.Bu etkinliklerin yerine getirilmesi için tüm sağlıkla ilgili kuruluşlar, aileler,toplumun diğer kaynakları kullanılabilir. Öte yandan okullar çocuk ve gençlerle anlamlı ve devamlı ilişki içinde oldukları zorunlu kuruluşlardır ve sağlığın artırılması için en mantıklı yerlerdir.

O nedenle okul temelli önleme çalışmalarının yapılması daha anlamlı ve etkili görünmektedir. Ayrıca ülkemizde psikolojik danışma ve rehberlik hizmetlerinin özellikle okullarda yaygın olması da bu etkinlikleri daha anlamlı hale getirmektedir. Okul sistemi içinde temel önleme çalışmalarının nasıl yapılması gerektiği Shaw ve Goodyear (1984) tarafından şu şekilde sıralamaktadırlar:

1. Bazı temel önleme etkinlikleri bireysel ilişkileri içerse de bireysel yönelimli olmaktan çok grup yönelimli olmalıdır.
2. Son zamanlardaki yaşantıları ya da yaşam durumları nedeni ile böyle uygulamaların risk oluşturabileceği kişilerle beraber henüz önemli bir uyumsuzluk yaşantısı olmayan gruplar hedeflenmelidir.
3. Hem psikolojik sağlığı daha iyi hale getirme hem de uyumsuzluğu önleme potansiyeline sahip, kuramsal bilgilere temellendirilmiş, güvenilir, sağlam ve bu iş için amaçlı olarak hazırlanmış bir programa dayalı olmalıdır.
4. Okuldaki öğrenme problemleri ve bu problemlere katkı da bulunan davranış problemlerine yönelik olarak çalışmak da temel önleme etkinlikleri için uygun hedeflerdir.

Bazı önleme teknikleri

Temel önleme hizmetlerini gerçekleştirmede kullanılabilecek pek çok yol ve teknik vardır ve bunlar gereksinimlere, koşullara göre zenginleştirilebilir. Baker ve Shaw (1987) tarafından önerilen tekniklerin bazıları kısaca şöyle özetlenebilir:

1. İletişim becerilerini öğretmek. Bu teknik bireylerin dinleme ve tepki verme becerilerini iyileştirmeyi hedeflemektedir. Öğretmenlere ve ana babalara dolaylı etki yaratmak için verilebilirken çocuklara doğrudan kişiler arası ilişkilerini iyileştirmek için verilebilmektedir.
2. Psikolojik eğitim vermek. Bu teknik, yetişkinlerden çok çocuklara yöneliktir ve amaçları ve uygulanma yolları açısından farklılık gösterebilmektedir. Psikolojik eğitim vermenin amacı kendini ve başkalarını daha iyi anlamayı sağlamaktan, kişiler arası ilişkilerin ilkelerine yönelik daha çok bilişsel bilgiler vermeye kadar değişen oldukça geniş bir yelpazeyi kapsayabilmektedir.
3. Davranışsal yaklaşımlar kullanmak. Önleme çalışmalarının hedeflerini karşılayabilmek için genellikle stresle başa çıkma, etkili davranma eğitimi (assertiveness training), sosyal problem çözme, yeniden bilişsel yapılandırma, duygusal hayal, kademeli olarak kas gevşetme gibi bazı davranışsal yaklaşımları uygulamak gerekmektedir.
4. Mesleki eğitim verme. Bu teknik mesleki rehberlikle ilgilidir ve ilkokuldan liseye kadarki dönemde bulunan öğrencileri hedeflemektedir.
5. Çocuklarda yeterlilik gelişimini sağlamak. Kişisel yeterliliği arttırıcı çalışmalar yapılmasını içermektedir. Calatano ve arkadaşlarına (2002) göre sosyal, duygusal, bilişsel, davranışsal, moral olmak üzere yeterliğin beş alanı vardır.
6. Uygun olmayan çevre koşullarını düzenlemek. Çocukların performansını etkileyen değişkenlere odaklaşarak engelleyici ya da zenginleştirici olan değişkenlerin belirlenmesini ve bu konuda önlemler alınmasını amaçlamaktadır. Basit olarak ışıklandırma, duvar rengi, ısınma gibi tek bir özellikle de, sınıf yapısı, sınıf içi ödül sistemi gibi daha karmaşık özelliklerle de ilgilenmeyi içermektedir.
7. Temel önleme çalışmalarının değerlendirilmesine yönelik çalışmalar. Temel önleme çalışmalarında psikolojik testlerin kullanılması son derece sınırlıdır. Esas olarak risk gruplarını ve kişileri ayırdedilmek ve öğrenme ortamlarının analizini yapmak üzere iki amaç için kullanılmaktadır.
8. Bu etkinler ve tekniklerin bir kısmı başka araştırmacılar tarafından da önerilmektedir (Botvin ve Dusenbury, 1989; Caplan ve Caplan, 2000; Capuzzi ve Gross, 2000; Conyne, 1997; Cowen, 1982; Elias, Bruene-Butler ve Blum, 1997; Newsome ve Gladding, 2000).

Problem alanlarına göre önleme etkinlikleri

Önleme etkinlikleri rehberliğin her alanında kullanılabilecek özelliktedir. Araştırmacı tarafından rehberliğin problem alanlarına göre önleme amaçlı olarak yapılabilecek etkinlikler sınıflandırılmaya çalışılmıştır. Şekildeki bilgilerden hareketle rehberlik hizmeti verilirken yapılan bazı etkinliklerin önleyici işlevlerinin olduğu görülmektedir. Aşağı da sözü edilen etkinliklerin bazıların hali hazırda psikolojik danışmanlar tarafından yerine getirilmektedir.Rehberliğin tüm işlevlerinin binişik olması nedeniyle bu durum olağandır. Öte yandan her işlev kendine özgü bazı niteliklere sahip olması nedeniyle önlemeye dayalı bu hizmetlerin daha etkili biçimde gerçekleştirilebilmesi için psikolojik danışmanların bilimsel temeli olan, uygulanabilir programlara gereksinimleri vardır.

Problem alanlarına göre rehberlik  ve  önleme adına yapılabilecek bazı etkinlikler şunlardır;

• Mesleki rehberlik: Mesleki eğitim verme, Meslekleri tanıtma,
• Eğitsel rehberlik: Etkili ders çalışmayı ve Etkili zaman kullanımını öğretme, Fiziksel ve psikolojik olarak uygun öğrenme ortamları hazırlama
• Kişisel rehberlik: Sosyal beceriler, İletişim becerileri , Stresle başa çıkma yolları,Problem çözme ve karar verme becerileri, Çatışma çözme becerileri, Öfkeyi etkili olarak ifade etme becerileri, Etkili davranma becerileri gibi psikolojik becerileri geliştirme, Bedeni tanıma ve ergenlik dönemi ile ilgili gelişimsel bilgiler sunma. 

Sözü edilen etkinliklerin bazıları hali hazırda gerçekleştirildiği için önerilen şekil,danışmanlara hangi etkinlikleri yapmadıklarını gözden geçirebilmelerine yarayabilir.Böylece  psikolojik danışmanın diğer rehberlik hizmetlerinin yanı sıra önleyici rehberlik hizmetlerine ağırlık vermesinde, bu konudaki çalışmalarına yön vermesinde yardımcı olabilir.

kaynak: pdrgunlugu.net

rehberlik