Tarikat Hakkında Bilgi - Özellikleri ve Ortaya çıkışları

Tarikatlar aynı dinin içinde, tanrıya ulaşmak amacıyla uygulanan ayrı yöntem ve yolların oluşturduğu kuruluşlardır. Tarikat sözcüğü, Arapça yol anlamına gelen tarik sözcüğünün çoğuludur.

İslam tarikatları, İslâm dininden kaynaklanır. İslâm diniyse, Müslümanların davranış biçimlerini şeriat ilkelerine göre saptar: Şeriat, insanın öteki insanlarla ve insanın Tanrı ile olan ilişkilerini düzenleyen kurallar bütünüdür. Bu kurallar manevi olmaktan çok biçimcidir ve daha çok hukuksal olguları kapsar. Böyle olunca, kişinin manevi düzenini oluşturan ruhsal sorunlar ve manevi eğitim, şeriat konusunun akışında kalır. İşte buradan hareket eden mutasavvıflar (Tanrı’nın niteliğini ve evrenin oluşumunu varlık birliği Vahdet-i vücut inancıyla açıklayan dini ve felsefi akımı benimseyenler), İslâm dinine yeni yorumlar ve açıklamalar getirmişler ve böylece Tanrı’ya ulaşmak için yol ve yöntemler önermişlerdir. Tasavvuf inancını ve akımını kabul eden sofiler için, şeriat kurallarının benimsenmesi gerekmekle birlikte, aslolan bu dünyaya önem vermeden yaşamak, nefsini terbiye etmek, kalbi temiz tutmak ve zahitçe bir yaşam biçimini benimsemektir. Böyle yaşamasını başaran insan, ruh dengesi ve ruh sağlığı sağlam, başka insanlarla barış kurabilen, Tanrı ile anlaşmalı bir düzende yaşayan gerçek bir insan olacaktır. Eski çağların din büyükleri, bu amaca ulaşabilmek için çeşitli yorumlar ve bu yorumlara bağlı çeşitli yöntemler önermiş, böylece tarikatlar oluşmuştur.

• Bir açıklamaya göre tarikatların aslı, İslâm peygamberi Hz. Muhammed’in, sahabeye (Hz. Muhammed’in çevresindeki ilk Müslümanlar) öğrettiği iki ayrı zikir biçiminden doğmuştur (zikir, Tanrının adlarından birini art arda anarak yapılan bir tür ibadettir). İnanışa göre, Hz. Muhammed, halife Ali’ye açık zikir (zikr-i celi), halife Ebubekir’e de gizli zikir (zikr-i hafi) yöntemlerini öğretmiş, bu yöntemlerden de daha sonra çeşitli tarikatlar doğmuştur.

• Tarikatlar, kurucularının adlarıyla anılırlar. Sözgelimi, en eski tarikatlardan biri olan Yeseviye tarikatı, ünlü sofi Ahmet Yesevi, Rifaiye tarikatı Ahmet Rifai, Şazeliye tarikatı Abdullah Şazeli, Bektaşi tarikatı Hacı Bektaş Veli, Mevlevi tarikatı Mevlânâ Celâled-din Rûmî tarafından kurulmuştur.

• Anadolu’nun Türkleşmesi ve İslâmlaşması yolunda Bektaşi ve Mevlevi tarikatları çok etkin oldular; özellikle Selçuklu ve Osmanlı devletlerinin gelişmesinde toplayıcı, birleştirici görevler yaptılar. Bektaşi tarikatının kurucusu Hacı Bektaş, Yeniçeri Ocağı’nın da manevi .kurucusu bilindi ve 2. Mahmudun, Ocağı dağıtmasına kadar bu gelenek sürdü.

• Tarikatlar, imparatorluk halkını, özelliklerine göre gösterdikleri farklılıklarla kendilerine bağladılar ve geniş kapsamlı bir ayırımda şöyle bir tablo oluştu: Yüksek tabakadan kişiler mevleviliğe, ulema sınıfı nakşiliğe, halk kesimi halvetiliğe ve kadiriliğe, sanat ve zanaat erbabı, ya da bağımsız yaşamayı yeğ tutanlarsa melamiliğe eğilim gösterdiler.

• Genelde, tarikatlar, uygulama özelliklerine göre üçe ayrılabilir:

• 1. Zahitliğe (züht ve ibadete, yani çok namaz kılarak, oruç tutarak ve Kur’an okuyarak Tann’ya ulaşmak) dayalı tarikatlar;
• 2. Mücahede ve riyazete (nefsi bazı yasaklarla, kısıtlamalarla eğiterek Tanrı’ya ulaşmak) dayalı tarikatlar;
• 3. Aşk ve cezbeye (sonsuz bir Hak ve halk aşkının içinde kendi varlığını yok ederek yaşamak) dayalı tarikatlar.

Bu çeşitli yolları birbirinden ayırt etmeye yarayan bazı kurallar da vardır ve tarikatların üyeleri bunlarla birbirinden ayırt edilir:

1) Kıyafet. Her tarikatın, kurucusunu simgeleyen özel tacı, külahı, kemeri, vb. eşyası vardır.

2) Zikir. Her tarikatın, Tan-rı’nın adlarını anarak yaptığı özel zikir biçimleri ve sayıları vardır.

3) Vird. Her tarikatın, kurucuları tarafından düzenlenmiş ve belirli zamanlarda yapılan duaları ve yakarışları vardır.

4) Murakaba. Her tarikatta, bireyin Tanrı ile baş başa geçirdiği ve bütünüyle kendini Tanrı’da yok ettiği bedensel ve zihinsel çalışma biçimleri vardır.

5) Riyazat ve çile. Her tarikatın,, nefsi eğitme yöntemi olarak kullandığı çeşitli perhiz biçimleri ve kırk gün süren (mevlevilikte bin gün) çile yolları vardır.

6) Seyahat. Her tarikatta, mensuplarına ya bir eza yöntemi, ya da manevi bir mertebeye yücelme armağanı olarak uygulanan seyahat yolu vardır.

7) Tekke. Her tarikatın, toplanma, toplu ibadet etme ya da topluca yaşayarak eğitilme merkezi olan binaları vardır.

8) Mukabele. Her tarikatın tekkesindeki semahane ya da tevhithanede, birlikte yaptıkları toplu zikir ve ayinleri vardır.

• Tarikat kurucusuna «pir», üyelerine «derviş», kurucunun halifesi olan ve derviş yetiştirme yetkisi verilen kişiye «şeyh» denir. Tarikata girmek isteyenler «talip», kabul edilenler «mürit», tarikat eğitimine başlatılanlar «sâlik», yüce mertebelere ulaşanlar «vâsıl» diye adlandırılırlar.

• Başlangıçta toplum içinde yararlı işlemleri olan tarikatlar, giderek yozlaşarak bu yararlılık niteliğini yitirmiş, zaman zaman siyasal eylemlere karışarak zararlı olmuş, cumhuriyetin ilanından sonra, tekke ve zaviyelerin kapatılmasına ilişkin ve laiklik ilkesini koruyan yasayla, etkinlikleri son bulmuştur.

kaynak: egitimsitesi.org