Anadoludaki Roma İmparatorluk Dönemi Lahitleri
Lahitler, Anadolu’daki Roma İmparatorluk Dönemi heykeltraşlığı kapsamında çok özel bir anlama sahiptirler. Oldukça fazla sayıda ele geçmelerine karşın çoğunun yayınlanmamış olması ve depolarda saklanmalarının karmaşık bir durum yaratması nedeniyle bu lahitler hakkında genel bir bakış açısı kazanmak oldukça zordur. Konun anlaşılmasını kolaylaştırmak amacıyla bu çalışma sonuna en önemli ve güncel eserleri içeren bir kaynakça eklenmiştir. Birkaç yıl önce Türkiye’nin kuzeybatısında bulunan geç 6. yy. „Polyxena Lahdi“ ve İ.Ö. erken 5. yy. „Pers Lahdi“nin gösterdiği gibi, kabartma bezeli lahitlerin Anadolu’daki kullanımı uzun bir geleneğe sahiptir. Bunlar sonrasında olasılıkla Hellenistik ve Erken İmparatorluk Dönemi’ne tarihlenebilecek bir kaç örnek bulunmaktadır. Ancak bu geleneğin İ.Ö. 6. yy.’dan İ.S. 2. yy.’a uzanan kesintisiz sürdüğü konusu şimdilik yanıtsız kalmalıdır. Bu çalışmada İ.S. 2. ve 3. yy. lahitlerinde karşılaşılan 4 tür kısaca ele alınacak, beşinci tür olan ostothekler ise kısaca değerlendirilecektir.
1. Dokimeion:
Roma İmparatorluk Dönemi’nin İ.S. 2. ve 3. yy.’larında tüm imparatorluk sınırları içinde başlıca üç lahit üretim merkezi bulunmaktadır. Bu merkezlerin üretimleri yalnızca üretildikleri bölgelerle sınırlı olmayıp, büyük sayılarda ve çeşitli bölgelere de ihraç edilmişlerdir. İ.S. 2. yy.’ın ilk yarısında girlandlı lahit üretimine başlayan Phrygia’daki Dokimeion, Roma ve Atina yanında üçüncü bir lahit üretim merkezi olarak karşımıza çıkmaktadır. Betimleme, stil ve bezeksel olarak Roma ve Atina üretimlerinden ayrılan Dokimeion lahitleri dolgun girlandları ve zengin bezekleri ile mükemmel bir işçilik sergilerler.
2. Küçük Asya’daki ithal Lahitler ve Diğer Bölgelerin Küçük Asya Lahitlerine Etkileri:
Küçük Asya, Dokimeion gibi yüksek değerde ve kalitede lahit üreten bir merkeze sahip olmasına karşın, diğer iki üretim merkezinden, özellikle de Atina’dan lahit ithal etmiştir. Pentelikon mermerinden üretilip, alt ve üst kenarlarındaki bezek frizleri ile farklı bir düzenleme içeren Attika lahitleri bezemeleri ve stilleri ile Dokimeion örneklerinden oldukça ayrılmaktadırlar. Bu lahitlerin arka ve yan yüzlerinden biri oldukça yüzeysel ve kabaca işlenmiş olup, hayvanlar yanında sphenks ve grifon gibi fantazik yaratıklar ön plana çıkmaktadır. İthal lahitler yanında, yerel malzemeden yapılan lahitlerin stilistik incelemeleri bazı Attikalı ustaların Küçük Asya’ya gelerek lahit ürettiklerine, ayrıca Attika lahitlerinin sık sık örnek alındığına işaret etmektedir. Roma’dan Küçük Asya’ya lahit ithal edildiği ve Roma etkisinin Dokimeion lahitlerine yansıdığı saptanmasına karşın, Romalı ustaların Küçük Asya atölyelerinde çalıştıklarına ilişkin bir veri bulunmamaktadır.
3. Yarı İşçilikli Lahitler:
Küçük Asya Lahitleri arasında özel bir konuma sahiptirler. Kaba işçilikli olmayan bu lahitler, diğer atölyelerde alıcının isteğine göre şekillendirilmesi amacıyla yarı işçilikte bırakılmışlardır ve özellikle Prokonnesos (Marmara Adası) örnekleri oldukça yaygındır. Bir çok tipe sahip bu lahitler büyük oranda tamamlanmadan kullanılmışlardır ve Roma İmparatorluğu içinde geniş bir alana yayılmışlardır. Prokonnesos örnekleri dışındaki yarı işçilikli lahitler genelde taş ocaklarının yakınlarındaki yerleşim merkezlerinde kullanılmışlar, çok az örneği ise Küçük Asya’nın diğer kentlerine yada imparatorluğun diğer bölgelerine ihraç edilmişlerdir.
4. Küçük Asya’daki ve Türkiye’nin Diğer Bölgelerindeki Sanat Merkezleri:
Çok sayıda sanat merkezine sahip Küçük Asya’daki yerel atölyelerin çoğunda genelde bölgesel
anlam içeren ve ender olarak ithal edilen lahitler üretilmiştir. Bu lahitler kısmen yerel eski
gelenekleri sürdürken, kısmen de Dokimeion, ithal Attika ve Roma lahitlerinden etkilenmişlerdir.
Üretimlerinde yerel malzeme yanında özellikle Prokonnesos mermeri de kullanılmıştır.
Her biri ayrıntılı çalışmalara konu olabilecek bu bölgeler kapsamında Türkiye
sınırlarındaki Trakya Bölgesi, Byzantium (İstanbul), Bithynia, Mysia ve Troas, İonia ve
Lydia, Karia, Lykia, Phrygia, Pisidia, Pamphylia, Kilikia, İsauria – Lykaonia ve Roma eyaleti
Suriye’nin Türkiye sınırları içinde kalan bölümü yanında tekil örneklerin ele geçtiği örneğin
Sinop, Amasya, Tyana (Kemerhisar), Kaisareia (Kayseri) yada Zeugma gibi bazı yerleşimler
yer almaktadır.
5. Ostothekler:
Küçük Asya’daki çok sayıdaki lahit yanında bu eyalet için tipik olan ostothekleri anmak gerekmektedir. Çok sayıda yerel grup yanında alışılmışın dışında betimleme ve bezemelere sahip tekil örneklerle tanıdığımız ostotheklerin üretim alanları olarak örneğin Dokimeion, Bithynia, Sardes, Ephesos, Karia, Pisidia, Pamphylia-Kilikia sınır bölgesi ve Lykaonia karşımıza çıkmaktadır.
Kaynak: Prof. Dr. Dr. h.c. Guntram Koch
Christlich Archäologisches Seminar, Marburg/Almanya | 