YEM BİTKİLERİ ÜRETİMİ VE SİLAJ HAZIRLANMASI
YEM BİTKİLERİ
Hayvansal üretimde en büyük maliyet yem giderleridir. İşletmeler özellikle kaba yemlerini kendileri karşılamalıdırlar. Yem bitkilerinin en önemlileri arasında yonca, korunga, fiğ ve silajlık mısır sayılabilir.
YONCA
Nerelerde yetiştirilebilir?
Yonca yurdumuzun her bölgesinde başarılı şekilde yetiştirilebilir.
Toprak istekleri nelerdir?
Sulanabilir az kumlu, az killi, yeteri derecede kireçli toprakları sever, taban suyu yüksek olmamalıdır. En iyisi ekimden önce toprak analizi yaptırıp konu uzmanlarının tavsiyesine uyulmalıdır.
Tohum yatağı
Tohum küçük olduğundan tarla iyi hazırlamalıdır.
Ekim ne zaman?
Turunçgil, zeytin ve incir yetişebilen bölgelerde sonbaharda, diğer bölgelerde ise ilkbaharda yapılmalıdır.
Ekim derinliği ne olmalıdır?
Toprağın yapısına bağlı olarak 1-2 cm arasında olmalıdır.
Ekim şekli ve ekilecek tohum miktarı
En iyisi mibzerle ekimdir. Mibzerle ekimde sulanabilen yerlerde ot üretimi için 17,5-18 cm sıra arası, kıraç ve kurak şartlarda 50-60 cm sıra arası verilerek dekara 1-2 kg, serpme ekimde ise 4-5 kg tohum kullanılır.
Gübreleme
Yoncaya ekimle birlikte dekara 2 kg saf azot ve 6 kg saf fosfor (gübre olarak 12 kg DAP) verilmesi yararlıdır. Sonraki yıllarda azotlu gübrelemeye gerek yoktur. Fosfor ihtiyacı dekara 6-16 kg arasında değişir.
Yabancı ot mücadelesi
Yonca İlk yıl güçsüz olduğundan yapılmalıdır. Sonraki yıllarda gerek yoktur. Ancak yabancı ot çoksa ilk biçim erken yapılabilir.
Yoncanın sulanması
Yoncanın su ihtiyacı mevsim ve yörelere göre değişmekle beraber, biçimden 7-10 gün önce ve biçimden hemen sonra sulanmalıdır.
Hasat zamanı
Yoncada en uygun biçim zamanı çiçeklerin onda birinin açıldığı devredir. Yonca 5-10 cm yükseklikten biçilmelidir.
Yonca yedirilirken
Taze yonca hayvanlarda şişkinlik yapabilir, kurutulduktan sonra yedirilmelidir.
KORUNGA
Ülkemizin her yerinde yetişebilir.
Toprak istekleri nelerdir?
Yoncanın yetişmediği zayıf, çakıllı ve kıraç yerlerde bile yetişebildiği gibi, daha çok derin ve kireçli toprakları sever.
Tohum yatağı
Korunganın ekileceği tarla, yabancı otlardan temizlenmiş, düz, bastırılmış ve kesekleri iyice ufalanmış olmalıdır.
Ekim ne zaman?
Kışı sert geçen Orta ve Doğu Anadolu’da ilkbaharda, diğer bölgelerde mümkün olduğunca sonbaharın erken aylarında ekilmelidir.
Ekim derinliği ne olmalıdır?
3-4 cm arasında olmalıdır.
Ekim şekli ve ekilecek tohum miktarı
En iyisi mibzerle ekimdir. Mibzerle ekimde ot üretimi için sulu şartlarda 20 cm, kurak şartlarda 40-50 cm sıra arası verilerek dekara 6 kg, serpme ekimde ise 10-12 kg tohum kullanılır.
Gübreleme
Korungaya ekimle birlikte dekara 2 kg saf azot ve 6 kg saf fosfor (gübre olarak 12 kg DAP) verilmesi yararlıdır. Sonraki yıllarda dekara ortalama 6 kg fosfor verilmelidir.
Yabancı ot mücadelesi
Ekildiği yıl mutlaka çapa ile yabancı ot mücadelesi yapılmalıdır.
Hasat zamanı
Korungada en uygun biçim zamanı korungaların onda birinin çiçeklendiği devredir. Sulu şartlarda yonca, kuru şartlarda korunga yetiştirmek daha uygun ve hesaplıdır.
FİĞ
Tek yıllık bir bitkidir. Kuru ot yada tanesi için üretilir. Fiğ tohumu kırılarak veya öğütülerek hayvanlara yedirilir.
Toprak istekleri nelerdir?
Taban veya kıraç arazide yetiştirilebilir.
Tohum yatağı
Sonbahar ekimi için ilk sürüm derin yapılmalı, gerektiğinde ikinci bir sürüm yapılmalıdır. Yazlık ekimlerde toprak hazırlığı için tarla sonbaharda sürülmeli, ilkbaharda sadece çizgi ve tırmık geçirilmelidir.
Ekim ne zaman?
İklimi ılıman geçen yerlerde ekim sonu ve kasım aylarıdır. Kışları sert geçen yerlerde ise Macar fiği için ekim ayı, adi fiğ için ilkbaharda tarlaya en erken ne zaman ekilebilirse o zamandır.
Ekim derinliği ne olmalıdır?
Ekim derinliği 5-10 cm, sıra arası 20-40 cm arasında olmalıdır.
Ekim şekli ve ekilecek tohum miktarı
Fiğ ekiminde hububat mibzerleri kullanılabilir. Kullanılacak tohum miktarı mibzerle ekimde ot üretimi için sulanabilen yerlerde 18-20 cm sıra arası kurak şartlarda 30-40 cm sıra arası verilerek dekara 8-10 kg, serpme ekimde ise 12-15 kg tohum kullanılır.
Karışık ekimlerde her 3 kg fiğ tohumuna karşılık 1 kg tahıl (arpa veya yulaf) kullanılmalıdır.
Gübreleme
Ekimle birlikte dekara 1-3 kg saf azot verilmelidir.
Yabancı ot mücadelesi
Ot üretimi için yapılan fiğ ekimlerinde herhangi bir bakıma gerek yoktur. Tohum üretiminde ise yabancı ot mücadelesi yapmak amacıyla sıraya ekim uygundur.
Hasat zamanı
Yeşil ve kuru ot elde etmek için en uygun biçim zamanı fiğlerin dörtte birinin çiçeklendiği zamandır.
SİLAJLIK MISIR
Mısır tek yıllık bir sıcak iklim tahılıdır. Dane, yeşil veya silaj yapımı amacıyla yetiştirilmektedir.
Kolay silolanması, hayvanlar tarafından sevilerek tüketilmesi nedeniyle silaj yapımı için ülkemizde en fazla ekilen bitkidir.
Toprak hazırlığı
Toprak 8-15 cm arası derinlikten işlenmelidir.
Ekim ne zaman?
Silajlık mısır ekim zamanı, kıyı bölgelerinde Nisan, Orta Anadolu ve geçit bölgelerinde Mayıs aylarıdır. Yılın ikinci ürünü olarak yetiştirileceği bölgelerde mısır ekim tarihi, ön bitkinin tarlayı boşaltmasına bağlıdır.
Ekim derinliği ne olmalıdır?
Ekim derinliği çeşide, toprak ve iklim koşullarına bağlı olarak 3-10 cm arasında değişebilir.
Ekim şekli ve ekilecek tohum miktarı
En uygun ekim sıraya ekimdir. Silaj ya da yeşil yem yetiştiriciliğinde bol yeşil aksam elde edilmek istendiğinden dekara 5-10 kg tohum atılmalıdır.
Bakımı
Bitkiler 5-8 cm boylanınca ilk çapa yapılmalıdır. Birinci çapalamadan sonra tarla tekrar otlandığında sulamadan sonra tekrar çapalanmalıdır. Silajlık mısırda sulama çok önemlidir. Ülkemizde mısırın yetiştiği mevsimde yağışın yeterli olmaması nedeniyle sulamaya ihtiyaç vardır. Bitkinin en fazla suya ihtiyaç gösterdiği dönem, tepe püskülünü çıkardığı dönemdir. Mısırda sabah saatlerinde bitkiye bakıldığında yapraklar kıvrılmış ise sulamaya ihtiyaç vardır demektir.
Hasat zamanı
Silaj mısırında hasat danelerin süt olumu dönemi sonunda, yaprakların yeşil olduğu dönemde yapılmalıdır.
SİLAJ NEDİR ?
Yeşil ve su bakımından zengin yemlerin havasız ortamda fermantasyona uğratılarak (ekşiterek) saklanmasına silolama, bu işlem sonucu elde edilen yeme de silo yemi veya silaj denir. Silaj kısaca hayvan turşusu olarak da tanımlanır.
Silajın Yararları Nelerdir:
* Yeşil ve sulu yemlerin taze olarak bulunmadığı kış ve yaz aylarında hayvanların severek tüketeceği tek alternatif olup ucuz bir yem kaynağıdır.
* Açıkta, güneş altında yeşil yemlerin kurutulması esnasında meydana gelen besin maddeleri kaybını en aza indirmede tercih edilir.
* Kurutulup saklamaya göre, birim hacimde daha fazla yem maddesinin depolanmasını mümkün kılar. Ot depolama sorunu ve masraflarını en aza indirir.
* Silaj olarak değerlendirilecek bitkiler henüz yeşil iken hasat edilmeleri nedeniyle arazinin erken boşaltılmasına ve diğer ürünlerin ekimine fırsat tanır.
* Taze olarak yedirildiğinde, hayvanlarda olumsuz etkilere neden olabilen bazı bitkilerin silaj yapılmasıyla bu etkileri kaybolur.
* Silaj yapılan bitkiler, tazelik ve yumuşaklıklarını korudukları ve oluşan süt asidi nedeniyle hoş bir koku ve lezzete sahip oldukları için hayvanlar tarafından sevilerek yenilir.
* Silaj için biçilen bitkiler içerisinde bulunan yabani ot tohumlarının çoğu çimlenme gücünü kaybeder.
* Silo yemi, açılmadıkça uzun yıllar hiç bir değer kaybına uğramadan güvenle saklanabilir. Bu nedenle de kıtlık yıllarında kurtarıcı rol oynar.
* Kış aylarında hayvanların en büyük vitamin kaynağını oluşturur.
* Yeşil yemlerin kurutulmasının olanak dışı olduğu yağışlı bölge ve zamanlarda yeşil yemlerden silaj yapılabilmesi nedeniyle, yem ve hayvansal ürün kaybını önemli ölçüde önler.
* Hastalık yapıcı parazit ve aracılarının yumurta ve larvaları silaj yapılmak suretiyle yok edilir.
* Hayvanların yeşil yem bitkileriyle beslenmelerinde süreklilik sağlayarak verim seviyesindeki dalgalanmaları önler.
Hangi Yem Bitkilerinden Silaj Yapılır:
Üretimi yapılan hemen hemen bütün yeşil yem bitkileri; arpa buğday, çavdar yulaf pancar yaprağı gibi bitkiler uygun zamanda hasat edilmek ve kendilerine has bazı ayrıntılara dikkat edilmek koşuluyla ayrı, ayrı yada karıştırılarak silolanabilir. Ayrıca, meyve suyu, şeker ve bira endüstrisi artıklarından da silaj yapılabilmektedir.
Silaj yapılacak bitkiler aşağıdaki şekilde sınıflandırılabilir.
Kolay silaj yapılabilenler: Mısır hasılı, ayçiçeği, sorgum (darı) hasılı, yer elması dal ve yaprakları, şeker pancarı yaprakları, hayvan pancarı ve yemlik lahana yaprakları.
Orta derecede silaj yapılabilenler: Çavdar hasılı, arpa hasılı, buğdaygiller, baklagil karışımları, çavdar otları, üçgül, ayçiçeği (körpe halde), çayır otları.
Güç silaj yapılabilenler: Yonca, körpe mera otları, fiğ, bezelye, tatlı lüpen.
Katkı Maddeleri:
Güç silolanabilen yem maddelerinin istenilen kalitede silaj olabilmesi için, silaj yapımı sırasında bazı katkı maddelerine ihtiyaç duyulur. Yaygın olarak kullanılan ve kolay temin edilebilen bazı katkı maddeleri ve katılma oranları aşağıda verilmiştir.
Silaj yapımında her zaman katkı maddesi kullanımı gerekmez. Özellikle mısır ve sorgum, uygun devrede biçildiklerinde, hasıl arpa ve buğdaygiller bir miktar soldurularak silolandıklarında hiçbir katkı maddesine ihtiyaç göstermezler. Katkı maddeleri daha çok baklagil yem bitkilerinin silolanmasında önem taşır.
Kullanım amaçlarına göre katkı maddeleri iki grupta toplanır:
1. Silaj oluşumunu sağlayan, fermantasyonu hızlandıran katkı maddeleri:
Proteince zengin ancak hayvanların yararlanacağı diğer bazı besin maddelerince (karbonhidratlar) fakir olan yonca, fiğ, üçgül gibi baklagil yem bitkileri erken dönemde biçilen bazı çayır otları ve buğdaygillerin silolanabilmesi için bu gruba giren katkı maddelerine ihtiyaç vardır.
Bu gruba giren katkı maddeleri ve silaja ne oranda katılabileceklerini görelim.
|
KATKI MADDESİNİN ADI
|
1 TON SİLAJA KATILACAK MİKTAR
|
|
Melas (suda eritilerek)
|
10-30 kg
|
|
Yemlik şeker
|
5-15 kg
|
|
Buğday-Arpa kırması
|
40-70 kg
|
|
Kuru pancar posası
|
20-50 kg
|
|
Formik asit (sulandırarak)
|
2,2 litre
|
|
Laktik asit
|
10 kg
|
|
Tuz
|
0-30 kg
|
2- Silajın besin değerini artıran katkı maddeleri:
Bu gruba giren maddeler silajın oluşumunu etkilemez, ancak silo yeminin besin değerinin yükselmesini sağlarlar. Örneğin mısır hiçbir katkı maddesine ihtiyaç duymadan kolayca silolanabildiği halde proteince fakirdir. Mısırda eksik olan protein düzeyini yükseltmek amacıyla tona 5 kg üre serpilerek karıştırılır. Ancak, üre katımında olası bir üre zehirlenmesini önlemek için dikkat edilecek en önemli husus, dağılımın her kısma eşit şekilde yapılmasıdır.
Silo Yemi Üretimi İçin Nelere Gereksinme Vardır:
* Baklagil yem bitkisinden silaj yapılacaksa, çiçeklenmenin başlangıcından dane teşkiline kadar olan dönemdeki tahıl veya tomurcuk hali ile bakla kılıfının teşkili zamanları arasında olması gereklidir.
* Biçme, taşıma ve çiğneme işleri için 2-3 adet traktör,
* Silaj makinesi,
* Biçilen yemin taşınması için iki adet römork,
* Silajın dışarıdan içeriye hava girişini önlemek için plastik örtü,
* Plastik örtünün üzerine konulmak üzere toprak,
* Silajı depolayacak yer,
* Özellikle yonca vbe. baklagil yem bitkileri için katkı maddesi
* Toprak üzeri silo yapılacaksa yere sermek üzere sap-saman
Silaj İhtiyacı Nasıl Hesaplanır:
Bir işletmenin silaj gereksinimi hesaplanırken şunlara dikkat edilmelidir.
* İşletmede yetiştirilen hayvan sayısı,
* Ahır beslemesi gün sayısı,
* Hayvanlara yedirilecek diğer yemlerin miktarı,
* Hayvanlara verilebilecek günlük silaj yemi miktarı dikkate alınarak silo hacmi hesaplanır ve ona göre silajlık yem bitkisi ekimi ve silo yapımı gerçekleştirilmelidir.
Not: 1m 3 silaj 550-800 kg arasındadır.
|
Hayvanlara verilebilecek günlük silaj yemi miktarı:
|
|
Hayvan Türü
|
Tüketebileceği Silaj Miktarı
|
|
Süt ve besi sığırı
|
15-30
|
|
Boğa
|
15-20
|
|
Dana
|
7-10
|
Silo Nasıl Olmalıdır:
Silonun büyüklüğü hayvan sayısına ve silo yeminin yedirilme süresine bağlı olarak değişmekle beraber;
* Fazla büyük silolardan kaçınılmalıdır ve genişliği 3-4 m’den fazla olmamalıdır,
* Azami 2-3 gün içerisinde doldurulup kapatılacak büyüklükte yapılmalıdır,
* Yeşil yemin sıkıştırılması ve dışarıdan hava almadan muhafazasını sağlamalıdır,
* Yeşil yem kolayca yüklenip boşaltılabilmelidir,
* Kolay ve ucuz malzemeden inşa edilmelidir,
* Kullanılan malzeme yemin niteliğine zarar vermemelidir,
* Silaj suyunun akıtılabilmesi için silo tabanı hafif meyilli olmalıdır,
* Taşıma kolaylığı bakımından hayvanların bulunduğu yere yakın inşa edilmelidir.
* Bugün için en çok kullanılan silolar iki veya üç tarafı duvarla çevrili beton veya taştan yapılan hendek tipi silolar olmakla birlikte, yağışlardan su tutmayan ve su birikimi olmayan bir toprak zemin üzerine sap-saman sererek silo yapmak mümkündür.
Silonun Doldurulması Ve Kapatılması:
1. Silonun doldurma işlevinin süresi işletme kapasitesi ve iklim koşullarına bağlı olmakla birlikte, silajlık yemin kızışma ve çürümesinin önlenmesi için, silo mümkün olduğunca kısa sürede doldurularak kapatılmalı,
2. Doldurma işleminin 2-3 günde tamamlanması planlanmalı,
3. Sıkıştırma işlemi tabakalar halinde yapılmalı,
4. Her seferinde taşınan malzeme 20-30 cm kalınlığında bir tabaka halinde yayılmalı,
5. Katılacak katkı maddesi bu esnada serpilmek suretiyle eklenmeli,
6. Daha sonra sıkıştırma yapılmalıdır.
7. Doldurma işlemi tamamlandıktan sonra plastik örtü kapatılmalı ve
8. Plastik örtü üzerine 5-10cm kalınlığında toprak yayılmalıdır.
Silajın Açılması ve Hayvanlara Verilmesi:
* Silaj hava almayacak şekilde kapatıldıktan yaklaşık 1.5-2 ay sonra açılabilir. Eğer ihtiyaç duyulmazsa, hava almaması koşulu ile 1-2 yıl saklamak mümkündür.
* Silaj havayla temas yüzeyinin mümkün olduğunca az olmasına özen gösterilerek kullanılmalıdır.
* İhtiyaç duyulan miktar alındıktan sonra her defasında tekrar plastik örtüyle kapatılmalıdır.
* Silaj hayvanlara alışıncaya kadar azar, azar verilmelidir.
* Süt ineklerine verilecekse, silaj kokusunun süte geçmemesi için silaj, sağımdan sonra hayvanlara sunulmalıdır.
İyi Bir Silaj Nasıl Olmalıdır:
* Silo yeminin rengi yapıldığı bitkilere göre değişmekle beraber, açık yeşil renkten daha koyu tonlara kadar değişen bir renge sahip,
* Hoşa giden asidik bir kokuda,
* Bitki yaprak ve sap kısımları üzerinde olmalıdır.
* İstenmeyen tereyağı asidi kokusu gibi fena kokularla yapışkan bir görünümde olmamalıdır.
