Tekstilde Yapılan Hatalar

APRE HATALARI
Apre işlemi ile ilişkili olarak ortaya çıkan hatalar olup, en çok rastlanılan örnekleri şunlardır:
1- Düzgünsüz apre
2- Apre lekeleri, silikon lekeleri
3- Kırışıklık izi, kat izi, buruşukluk izi,
4- Basınç izi,
5- Dikiş yeri izi,
6- Tahtamsı (sert) tutum,
7- Kumaşın yazması,
8- Gritüllenme, tozlanma,
9- Kötü koku,
10- Klor artığı,
11- Kumaşta zayıflama,
12- Formaldehit artığı,
13- Hare,
14- Buruşmazlık işlemi ile haslıklarda düşme,
15- Renk değişimi
16- Germe hataları şeklinde sıralanabilir.

Düzgünsüz Apre
 
Hatanın tanımı:
Kumaşta görülen apre hatasıdır. Kumaşın her yerinde apre etkisinin aynı derece ve karakterde olmamasıdır.
Hatanın sebebi:
Sıkma basıncının tüm yüzeyde eşit dağılmamasından kaynaklanabilir.
Hatanın önlenmesi:
Basınç dağılımı kontrol edilmeli ve düzeltilmelidir.

Apre Lekeleri, Silikon Lekeleri
Apre maddesinin kumaş yüzeyinde leke oluşturmasıdır. En fazla karşılaşılan sorun silikon lekeleridir.
Silikon lekeleri; silikon emülsiyonunun faz oluşturması, silikon apre çözeltisinin hassas bir şekilde hazırlanmaması ve silikon emülsiyonunun doyanım süresinin bitmesidir.
Silikonun doğru koşullarda depolanmaması da emülsiyonun bozulmasına ve lekelenmeye yol açar.
Silikonlu apre çözeltileri hazırlandıktan sonra, aynı gün tüketilmeli, ertesi gün için tekrar hazırlanmalıdır.
Silikon emülsiyonlarının kullanımında en emin yol, baştan flotteye konulması ve flotede iyi bir dağılımın sağlanmasıdır. Maşrapa maşrapa yapılan ilaveler, direkt kumaşa gelmesi halinde silikon lekeleri oluşumuna neden olabilecektir.
Silikon lekeleri, şeffaf ve küçüktür, yaş halde kesinlikle belli olmaz. Kurutmada da hatanın yakalanması oldukça güçtür. Kumaş kontrolde lekeler saptandığında ise,oldukça geç kalınmış olacaktır. Oluşan silikon lekesinin giderilmesi mümkün değildir.
Hatanın önlenmesi:
Tankerin sıklıkla temizlenmesi gerekir.
Hatanın giderilmesi:
Orta şiddette gelmiş ise 1-A Kaliteye çok bariz ve bütün yüzeyi etkileyecek şekilde ise 2-A Kaliteye lokal bir bölgede ise parçaya verilir.

Kırışıklık İzi, Kat İzi, Buruşukluk İzi
Buruşukluk giderildikten sonra bile hala kumaşta kalan iz hatasıdır. Bu; kat yerinde elyafa verilen mekanik zarardan, sıkıştırma dolayısıyla oluşan işlem farklılığı veya kumaş yapısının bozulmasından oluşabilir. Katlama, sarma veya terbiye işlemlerinin herhangi bir safhasında, hatta dokuma işleminin bir safhasında oluşabilir.
Dokuma işlemi sırasında buruşukluk ve kat izi, genellikle kumaş sarma tertibatlarında, kauçuk silindirler arasında, kumaşın hatalı olarak yerleştirilmesinden ve silindir ayarlarının iyi olmamasından kaynaklanır. Ayrıca; hatalı sarımdan, hatalı depolamadan ve kumaş topu üzerine fazla basınç uygulanmasından kat izi oluşabilir.
Hatanın önlenmesi:
-Açıcıların çalışması kontrol edilir,
-Roliğin çıkışta düzgün sarmasına dikkat edilir

Basınç İzi
Apre işlemleri sırasında uygulanan basıncın, yeknesak olarak uygulanmamış olmasından meydana gelen, kumaşın üzerindeki normalden fazla parlaklıktır.
Hatanın giderilmesi:
-Baskı düşürülür,
-Banyoda mevcut kimyevinin iyi çözündürülmesi gerekir
Hatanın giderilmesi:
3 cm kadar gelen hatalar Temize verilir. 3 cm ' den daha içerde hafif görünümde ve uzun aralıklarla gelmişse 1-A Kalite bariz ve sık sık gelmişse 2-A Kaliteye kesilmeler varsa parçaya çıkartılır.

Dikiş Yeri İzi
Dikiş yerinin kalın olması yüzünden yıkama, boyama veya apreleme işlemleri sırasında kumaşta basınçla oluşan izdir
Mangıllama, şezing kalandır, dekatür, krablama gibi işlemlerde önemli bir hata kaynağıdır.
Hatanın Giderilmesi:
Hafif olanlar genellikle 1A Kaliteye verilir 7 m az ve çok belirgin ise kesilerek çıkartılır.

Tahtamsı (Sert) Tutum
Kumaşta görülen apre hatası olup, tuşenin çoksert, kağıdımsı, gevrek,dökümsüz ve kaba olmasıdır. Kimyasal apre maddelerinin düzgünsüz aktarımı ya da aşırı kullanımı ile oluşur.

Hatanın önlenmesi:
Bunu önlemek için, özellikle nişasta kullanılırken, apre çözeltisine yumuşatıcı ve kayganlaştırıcı ilave edilir. Bu, diğer sertleştirici maddeler içinde geçerlidir.Bunun amacı; nişastanın veya sertleştiricinin verdiği gevrek ve kırılgan sertleşmenin önlenmesidir. Bu sayede kumaş daha kibar ve dolgun bir sertlik kazanır.

Kumaşın Yazması
Dolgunlaştırma apresinde kaolin miktarının, nişasta ve dekstrin miktarı ile orantılı olmaması durumlarında ortaya çıkar.
Kaolin miktarı çok ise; liflere bağlanma iyi olmadığından kaolin, kullanım sırasında beyaz toz olarak dökülür, kumaş çizildiğinde çizgi izi kalır buna kumaşın yazması denir.
Hatanın önlenmesi
Banyodaki kimyevilerin iyi çözündürülmesi gerekir.

Gritüllenme, Tozlanma
Nişasta apresi, reçine ile buruşmazlık ya da kalıcı ütü apresi gören kumaşlarda ortaya çıkar. Bu türdeki film oluşturucu maddeler, boyamanın rengini gizleyebilir.
Kulanım sırasında giysinin belli bir bölümünde dökülme olur ve bu durum renk değişikliği şeklinde görülür.
Hatanın önlenmesi:
Konsantrasyonu yüksek, iyi kıvamlı maddeler kullanılmalı iyi bir emülsiyon oluşturulmalı.

Kötü Koku
Reçine esaslı bazı apre maddeleri içerdiği formaldehit nedeniyle kötü bir koku verirler. Klor artıkları kötü kokuya neden olurlar.örneğin, kalıcı ütü apresi görmüş kumaşlarda balık kokusu vardır.

Klor Artığı
Tekstillerin, bilhassa selülozik hammaddelerden oluşanların buruşmazlık işlemlerinde olduğu gibi, klorlu yıkamalarda klor tutma özelliğidir. Bunun sonucunda, malın dayanıklılığı azalır, ütüde sararma olur. Bu zarar, lifte tutunen kloraminin ütülemede aktif hidrojen ve hidrojenklorür açığa çıkarmasından meydana gelir.

Kumaşta Zayıflama
Olması gereken yapıda (tutumda) olmayan kumaştır. Kimyasal aprelerin aşırı ve yanlış aktarımı ile tekstil malzemelerinin elyaf makromoleküllerinin parçalanması sonucu zarar görmesidir. Örneğin; buruşmazlık işlemi görmüş kumaşın kopma ve sürtme dayanımları düşer.
Hatanın önlenmesi:
Özel mukavemet düşmesini önleyici apre maddeleri konulur. Ayrıca silikon, silikon elastomerler gibi yumuşatıcı maddeler hem mukavemet kaybını önler, hem de tuşeyi güzelleştirirler.

Formaldehit Artığı
Zehirli etkileri nedeniyle kumaş üzerinde apre işlemlerinden gelen formaldehit niceliğinin belli oranda tutulması önemlidir. Formaldehit bileşikleri özellikle buruşmazlık ve yıka-giy aprelerinde kullanılmaktadır. Buruşmazlık maddelerinin birçoğu formaldehit açığa çıkarırlar. Formaldehit sağlığa zararlıdır. Ayrıca, bu maddeler metilaminleri oluşturarak ya da hipoklorit içeren yıkama maddeleri ile yıkandığında kloraminleri oluşturarak mamule zarar verirler. Son durumda hafif bir ütüleme ile bile hidroklorik asit meydana gelir. Lifte istenmeyen koku, sararma ve çürüme oluşturur.
Eko-tex 100 standartlarının uygulanmaya girmesiyle kumaşta formaldehit niceliği daha önemli bir boyut kazanmıştır. Buna göre;
-Bebek giysilerinde bulunabilecek maksimum formaldehit miktarı 20 pmm,
-Deri ile temas eden tekstillerde bulunabilecek maksimum formaldehit miktarı 75 pmm,
-Deri ile temas etmeyen tekstillerde bulunabilecek maksimum formaldehit miktarı 300 pmm'dir.

Hare
Kumaşta bir leke olarak görülen, apre maddesi kalıntısıdır. Bu kalıntı, temizleme çözeltisinin dağıldığı alanın kenarlarına doğru gider.
Hatanın önlenmesi:
Tekne yıkanır ve iyi bir emülsiyon oluşturulur.

Buruşmazlık İşlemi ile Haslıklarda Düşme
Yaş buruşmazlık apresi, bazı direkt boyarmaddeleri olumsuz yönde etkiler. Renk tonunda değişikliğe yol açar ve ışık haslığının düşmesine neden olur.

Renk Değişimi
Apre işlemlerinde, mamul renginin değişikliğe uğramasıdır. Örneğin; su iticilik işleminde yağ asidi-krom klorür kompleks bileşikleri mamullerin rengini yeşile boyar.
Yaş haslığı iyi olmayan boyarmaddeler kullanılması ya da iyi ard işlem yapılmamış olması durumunda, yaş apre çözeltisine akan boyarmadde nedeniyle mamuldeki renk tonu değişebilir.
Sublime olan dispersiyon boyarmaddeleri ile boyanan mamuller, kurutma sıcaklığının iyi ayarlanmaması sonucu renk değişimine uğrayabilirler. Hatanın önlenmesi:
Makine ısısına dikkat edilir. Fazla ısı renkte varyasyonlar oluşturabilir.

Germe Hataları
Bu hatalar, iğne izi, pençe izi, dalgalı yüzey, atkı çarpıklığı, en farkı, kenar yırtığı şeklinde olan hatalardır.

Hatanın sebepleri:
Germe makinelerinde kumaşın usulüne göre gerilmemesidir

TERBİYE İŞLEMLERİNDEN KAYNAKLANAN APRE HATALARI
Ön terbiye, boyama, yıkama, kurutma gibi çeşitli terbiye işlemleri sırasında ortaya çıkabilen genel hatalar olup, başlıcaları şunlardır.
1- Eğrilik,
2- Halat izleri,
3- Buruşuk kumaş,
4- Matlaşma,
5- Muare, şanjanlılaşma,
6- Kavrulma,
7- Degredasyon,
8- Mukavemet kaybı,
9- Okside yağ lekesi,
10- Katalatik çürüme,

Eğrilik
Kumaşta görülen terbiye hatasıdır. Mamul son olarak apre işleminde fulard, ram işlemlerinden geçtiği için daha önce işlemlerde oluşan hata giderilmemiş ise apre hatasına mal edilebilir.
Ayrıca, bu eğrilik; kalandır, dekatür, presleme gibi apre işlemlerinde de ortaya çıkabilir. Atkı ipliklerinin kumaş üzerinde doğru gitmedikleri, eğrildikleri durumdur. Atkı iplikleri ile çözgü iplikleri dik açı yapmazlar.
İki durumda ortaya çıkar:
Birincisi; makineden geçirilişte bir kenardan diğerine kayma sonucu ortaya çıkar,
İkincisi; mamulün orta kısmanda kavislenmesi şeklindedir. Bu, bazen düzgünsüz gergefli kurutma işlemi, bazen de kurutucunun çok hızlı çalıştırılması esnasında oluşur.
Her ikisi de özellikle ekose ve çizgili desenlerde önemli hatalardır. Çünkü giysi üretiminde desen tutturulmasına engeller. Giderilmesi için mekanik ve optik kontrol düzenekleri içeren atkı düzelticilerden geçirilirler ve bu durumda ramözde fikse edilirler. Ramöz ya da egalize ramözü girişinde bu hatalar giderilir.

Halat İzi
Boyanmış ya da aprelenmiş kumaşlarda, genellikle çözgü yönünde oluşan uzun buruşukluk izleri ve çizgilerdir. Kumaş pastal veya halat durumunda yaş işleme tabi tutulduğu zaman, işlem banyolarının yetersiz sirkülasyonu veya nüfuzu sonucunda, kumaş üzerinde yıpranma veya keçeleşmeye neden olabilecek buruşuklardır.

Buruşuk Kumaş
Yeknesak olmayan gevşeme veya çekmeden (keçeleşme) kaynaklanan, kumaşın buruşuk görünüşüdür. Bu hata;
-Dokuma işlemi sırasında çözgü veya atkı ipliklerinin gerginliklerindeki değişikten,
-Daha önceki işlemler esnasında ipliklere verilmiş olan germe derecelerindeki farklılıktan,
-Kumaşta istenmeden veya isteyerek kullanılan bir ya da daha fazla iplik çeşidindeki büzülme farklılıklarından dolayı oluşabilir.
Geniş bir kumaş yüzeyine dağılmış olabileceği gibi, çizgiler, kolonlar veya lekeler şeklinde de kendini gösterebilir.

Matlaşma
Yaş işlemlerde liflerde istemeden oluşan önemli parlaklık kaybıdır. Bu durum, muhtemelen fiziksel yapıdaki değişmeler ya da lif üzerinde ( veya etrafında) boyarmadde veya ışık dağıtıcı diğer partiküllerin oluşması ile ortaya çıkmaktadır.
Hatanı önlenmesi:
Bez işleme kuru girmelidir.

Muare, Şanjanlılaşma
Kumaşın istenmeyen düzgünsüzlüğüdür. Işığın değişik derecelerde yansıması olarak ortaya çıkar ve yaş halde iken rulo haldeyken rulo haline getirildiğinde düzgünsüz basın nedeni ile oluşur. Bu şartlar kontrol edilerek, selüloz asetat rayonu ve ipek kumaşların özel bir efekt alması sağlanır. (muareli efekt, şanjanlı görünüm)

Kavrulma, Yanma
Kavrulma, ısı oksidasyonuna bağlı olarak kumaşın fiziksel karakteristiklerinde meydana gelen değişiklik derecesidir. Oksidasyon, mekanik ya da kimyasal kaynaklı ısılar nedeni ile meydana gelebilir. Yanma, kumaşın bütünüyle zarar görmediği bir karakter değişimidir. Yanma artıkça kumaşın dayanıklılık karakteristiği azalır. Bronz, kahverengi, ve siyah lekeler yanmanın en belirgin göstergeleridir.
Ancak, yanma sonucu çıplak gözle görülebilir renk değişimleri olmayabilir. Yanma; mekanik, kimyasal ya da radyasyon nedeniyle gerçekleşmiş olsa da, hassas değerler elde edilmek isteniyorsa kimyasal olarak test etmek gerekir.

Hatanın önlenmesi:
Kumaşın iyi bir fikse işlemine tabi tutulması gerekir.

Degradasyon
Maddenin kimyasal ve/veya fiziksel özelliklerinin bozulması, zayıflaması şeklinde kendini gösteren kimyasal parçalanma olayıdır. Örneğin; selüloz makromoleküllerinin asitlerde parçalanarak polimerizasyon derecesinin düşmesi.

Hatanın önlenmesi:
Kumaşı iyi bir önterbiye işlemine tabi tutulmuş olması gerekir. Ayrıca işlem sırasında ısı varyasyonları oluşturlmamalı.

Mukavemet Kaybı
Tekstil liflerinin, özellikle gerilme dayanımına ilişkin fiziksel özelliklerinin zayıflamasıdır. Zayıflamaya aşağıdaki etkilerden herhangi biri sebep olabilir;
-Lif içersinde bulunan bir boyarmadde ya da kimyasal maddenin varlığı ile ışığın etkisi. Örneğin; yün elyafında optik beyazlatıcılar güneş ışınları ile kurutmad bu tür zayıflamaya neden olurlar.
- Tekstil lifini bozuşturabilen kimyasal bileşiklerin oluşumunu arttıran, kismi boyarmadde ya da diğer madde parçalanmaları.
- İstenilen efektleri elde etmek için gerekli, ancak uygulanmalarının kontrol edilebilmesi ve doğru uygulanmasına bağlı olarak zararlı da olabilen, kimyasal maddelerin yanlış şartlarda kullanımı.
- Bakteri etkisi.
 
Okside Yağ Lekesi
Tekstillerde, işlem sırasında uygulanan veya alınmış olan yağın oksidasyonundan oluşan lekelerdir. Okside olmuş yağın mevcudiyeti rengi giderebilir, rengi bozabilir veya tektsil maddesinin boyanma özelliğini etkileyebilir.
Hatanın Giderilmesi:
7 m' ye kadar olan hatalar parçaya verilir. 7 m' nin üstünde gelmişse genellikle 2-A kaliteye verilir.

Katalitik Çürüme
Genelde tekstil materyalinin herhangi bir özelliğinin, katalizör etkisi yapan bir ara madde tarafından zayıflatılması anlamında kullanılır.
Örneğin; selüloz esaslı materyal üzerinde, belirli ortamlarda katalizör etkisi gösterdikleri ortaya çıkan belli bazı boyarmaddeler, bu tür materyallerin ışığa duyarlı (ışıktan zarar gören) hale gelmesine neden olurlar.

DEPOLAMADA OLUŞAN ZARARLAR
Bu şekilde oluşan zararlar;
1- Azo-sülfit oluşumu,
2- Katalitik çürüme,
3- Yaşlanma, şeklinde sıralanabilir.
5.4.3.1. Azo-Sülfit Oluşumu
Boyanmış bir materyalin, bazik şartlarda kükürtdioksit etkisine maruz kalması sonucu bazı azo boyarmaddelerinin azo bağlarında alkali metal bisülfitlerle ek bileşikler oluşturmasıdır. Bu hata, çizgi şeklinde orjinal renkten daha açık renk olarak görünür ve amonyak ya da sulu bir bazla yapılan işlemle ve arkasından sıcak ütüyle düzeltilebilir. Özellikle yün ve ipekte karşılaşılan bu hata, sadece belli şartlar altında küküüüürtle sıcakta bekletilme yoluyla değil, ürünlerin depolama sırasında ve hatta mağazalarda raflaar konulduktan sonra da ortaya çıkabilir.

Katalitik Çürüme
Genelde tekstil materyalinin herhangi bir özelliğinin, katalizör etkisi yapan bir ara madde tarafından zayıflatılması anlamında kullanılır. Örneğin; selüloz esaslı materyal üzerinde, belirli ortamlarda katalizör etkisi gösterdikleri ortaya çıkan belli bazı boyarmaddeler, bu tür materyallerin ışığa duyarlı (ışıktan zarar gören) hale gelmesine neden olurlar.

Yaşlanma
Yaşlanma; maddelerin ışık, ısı, oksijen etkisi ile zamanla değişikliğe uğramasıdır. Depolama esnasında veya ışık altında önemli bir oksidasyona maruz kalan tekstil mamulleri üzerinde, bazı yağlayıcıların, plastik kaplamaların ve kauçuğun yaşlanması, kuru haşılların ve apre maddelerinin havaya maruz kalmasıyla oksidasyonu yaşlanmaya örnektir.