Geleneksel El Sanatlarý
El Sanatlarý insanoðlu var olduðundan beri tabiat þartlarýna baðlý olarak ortaya çýkmýþtýr. Ýnsanlarýn ihtiyaçlarýný karþýlamak, örtünmek ve korunmak amacý ile ilk örneklerini vermiþtir. Daha sonra geliþerek çevre þartlarýna göre deðiþimler gösteren el sanatlarý, ortaya çýktýðý toplumun duygularýný, sanatsal beðenilerini ve kültürel özelliklerini yansýtýr hale gelerek "geleneksel" vasfý kazanmýþtýr.
Geleneksel Türk El Sanatlarý, Anadolu'nun binlerce yýllýk tarihinden gelen çeþitli uygarlýklarýn kültür mirasýyla, kendi öz deðerlerini birleþtirerek zengin bir mozaik oluþturmuþtur.
Geleneksel Türk El Sanatlarýný; halýcýlýk, kilimcilik, cicim zili, sumak, kumaþ dokumacýlýðý, yazmacýlýk, çinicilik, seramik-çömlek yapýmcýlýðý, iþlemecilik, oya
yapýmcýlýðý, deri iþçiliði, müzik aletleri yapýmcýlýðý, taþ iþçiliði, bakýrcýlýk, sepetçilik, semercilik, maden iþçiliði, keçe yapýmcýlýðý, örmecilik, ahþap ve aðaç iþçiliði, arabacýlýk vb. sýralanabilir.
Geleneksel el sanatlarýmýzdan dokumalarýn hammaddeleri yün, tiftik, pamuk, kýl ve ipekten saðlanmaktadýr.
DOKUMACILIK
Dokuma; eðirme veya baþka yollarla iplik haline getirilerek veya elyafý birbirine deðiþik metotlarla tutturarak bir bütün meydana getirme yoluyla elde edilen her cins kumaþ, örgü, döþemelik, halý, kilim, zili, cicim, keçe, kolonlar vb.'dir.
Dokumacýlýk Anadolu'da çok eskiden beri yapýla gelen, çoðu yörede geçim kaynaðý olmuþ ve olmaya devam eden bir el sanatýdýr.
ÝÞLEME SANATI
El sanatlarýmýzýn zarif örneklerinden olan oyalar; süslemek, süslenmek amacýndan baþka taþýdýklarý anlamlarla bir iletiþim aracý olarak da kullanýlmaktadýr. Günümüzde Anadolu'da týð, iðne, mekik, firkete/filkete gibi araçlarla yapýlan oyalarýn ya bordür ya da bir motif olarak tasarlanmýþ olanlarý, kullanýlan araç doðrultusunda ve tekniklerine göre deðiþik adlar almaktadýr. Bunlar; iðne, týð, mekik, firkete/filkete, koza, yün, mum, boncuk ve kumaþ artýðý olarak sýralanabilir. Kastamonu, Konya, Elazýð, Bursa, Bitlis, Gaziantep, Ýzmir, Ankara, Bolu, Kahramanmaraþ, Aydýn, Ýçel, Tokat, Kütahya gibi þehirlerimizde daha yoðun olarak yapýlmakta, ancak eski önemini kaybederek çeyiz sandýklarýnda varlýðýný korumaya çalýþmaktadýr. Geleneksel kýyafetlerle birlikte kullanýlan oyalarýmýzýn yaný sýra takýlarda dikkat çekici aksesuarlardandýr. Anadolu'da yaþamýþ tüm uygarlýklar deðerli ve yarý deðerli taþlarla metalle birlikte veya ayrý iþleyerek sanatsal nitelikli eserler üretmiþlerdir. Selçuklularla birlikte gelen deðiþik üsluplarýn en nemlisi Türkmen takýlarýdýr. Osmanlý Ýmparatorluðu döneminde ise imparatorluðun geliþimine paralel olarak mücevhercilik önem kazanmýþtýr.
AHÞAP OYMACILIÐI
Anadolu'da Tunç Çaðýnda bakýr, kalay katýlarak tuncun elde edilmesinden sonraki dönemlerde bakýr, altýn, gümüþ gibi madenler de dövme ve dökme tekniðiyle iþlenmiþlerdir. En çok kullanýlan maden bakýrdýr. Maden iþçiliðinde dövme, telkari, kazýma (kalemkar), çekiç iþi kakma, küftgani, savatlama, ajýr kesme gibi teknikler kullanýlmaktadýr. Bakýrýn yaný sýra pirinç, altýn, gümüþ gibi metallerle yapýlan el sanatlarý günümüzde üstün iþçilik ve çeþitli tasarýmlarla yaþatýlmaya çalýþýlmaktadýr. Günümüzde en çok kullanýlan maden iþleme olan bakýr kalaylanarak mutfak eþyasý yapýmýyla geniþ bir þekilde sürdürülmektedir. Barýnma gereðinden doðan mimari, bölgelerin coðrafi koþullarýna göre biçimlenmiþ, çeþitlenmiþtir. Buna baðlý olarak geliþen Ahþap iþçiliði Anadolu'da Selçuklu döneminde geliþip, kendine özgü bir niteliðe ulaþmýþtýr. Selçuklu ve Beylikler dönemi aðaç eserler daha çok mihrap, cami kapýsý, dolap kapaklarý gibi mimari elemanlar olup üstün iþçilik içermiþlerdir. Osmanlý döneminde sadeleþerek daha çok sehpa, kavukluk, yazý takýmý, çekmece, sandýk, kaþýk, taht, kayýk, rahle, Kur'an muhafazasý gibi gündelik kullaným eþyalarý ve pencere, dolap kapaðý, kiriþ, konsol, tavan, mihrap, minber, sanduka gibi mimari eserlerde uygulanmýþtýr.
Aðaç iþçiliðinde kullanýlan malzeme daha çok ceviz, elma, armut, sedir, abanoz ve gül aðacýdýr. Kakma, boyama, kündekâriz, kabartma-oyma, kafes, kaplama, yakma gibi tekniklerle iþlenen ahþap eþyalar günümüzde de kullanýlmaktadýr. Bu teknikler Zonguldak, Bitlis, Gaziantep, Bursa, Ýstanbul-Beykoz, Ordu gibi illerde halen devam eden hammaddesine göre deðer kazanan baston ve asalarýn kullanýmý yüzyýllar boyunca sürmüþ, 19. yüzyýlda yaygýnlaþmýþtýr. Baston ve asalarýn sap kýsýmlarý; gümüþ, altýn, kemik, sedef gibi malzemelerden, gövde kýsýmlarý ise gül, kiraz, abanoz, kýzýlcýk, bambu, kamýþ vb. Aðaçlardan yapýlmaktadýr. Müzik aletleri yapýmý eskiden beri devam etmektedir. Bu aletler aðaçlar, bitkiler ve hayvanlarýn; deri, baðýrsak, kýl, kemik ve boynuzlarýndan yararlanýlarak yapýlmaktadýr. Telli, yaylý, nefesli, vurmalý çalgýlar olarak gruplandýrýlmaktadýr.
ÇÝNÝ SANATI
Mimariye baðlý olarak geliþen diðer bir sanat kolu da çini sanatýdýr. Anadolu'ya Selçuklularla girmiþtir. Figürlü sanat eserlerini kullanmaktan çekinmeyen Selçuklu sanatkarlar özellikle hayvan tasvirlerinde çok baþarýlý olmuþlardýr. 14. yüzyýlda Ýznik, 15. yüzyýlda Kütahya, 17. yüzyýlda Çanakkale'de baþlayan seramik sanatý bu yörelerde kendilerine has renk, desen, form özellikleri ile Osmanlý Dönemi seramik ve çini sanatýna yeni yorumlar getirmiþtir. 14. - 19. yüzyýllar arasý Türk çini ve seramik sanatý fevkalade yaratýcý iþçiliði ile dünya çapýnda üne kavuþmuþtur.
CAM ÝÞÇÝLÝÐÝ
Anadolu uygarlýklarýndan elde edilen cam iþçiliðinin en seçkin örnekleri günümüzde "cam"ýn tarihi geliþimi konusuna ýþýk tutmaktadýr. Çeþitli model ve formlarda vitray, Selçuklular döneminde geliþtirilmiþtir. Osmanlý Ýmparatorluðu döneminde Ýstanbul'un fethiyle camcýlýðýn merkezi bu kent olmuþtur. Çeþm-i bülbül, Beykoz iþi bu dönemden günümüze ulaþabilen tekniklerden bazýlarýdýr.
Anadolu'da camýn ilk kez gözboncuðu olarak üretimi Ýzmir-Görece köyündeki ustalar tarafýndan gerçekleþtirilmiþtir. Anadolu'nun her tarafýnda temelinde nazar inancý olan cam boncuklarý görmek mümkündür. Nazarlýk yoluyla canlý veya nesneye yönelen bakýþlarýn dikkatinin baþka bir nesneye yöneleceðine inanýlýr. Bu nedenle nazar boncuðundan yapýlan nazarlýklar canlýnýn veya nesnenin görünen bir yerine takýlýr.
MÝMARLIK
Geleneksel mimaride dýþ cephe ve iç mekan süslemesinde taþ iþçiliðide önemli bir yer tutmaktadýr. Taþ iþçiliðinin mimari dýþýnda en çok kullaným alaný mezar taþlarýdýr. Oyma, kabartma, kazýma (profito) gibi teknikler uygulanmaktadýr. Kullanýlan süsleme öðeleri, bitkisel, geometrik motifler ile yazý ve figürlerdir. Hayvansal figür azdýr. Ýnsan figürlerine ise Selçuklu Dönemi eserlerinde rastlanmaktadýr.
SEPETÇÝLÝK
Günümüzde fonksiyonunu henüz kaybetmeyen sepetçilik atalardan öðrenildiði gibi halen; saz, söðüt ve fýndýk dallarýndan örülerek yapýlmaktadýr. Eþya, yiyecek vb. Taþýma amacýndan baþka ev içi dekorasyonunda da kullanýlmaya baþlanmýþtýr.
Hayvancýlýkla uðraþan kýrsal kesimlerde yaygýn olarak kullanýlan keçe, çul ve aðaçtan yapýlan semer kullanýldýðý dönem boyunca geleneksel sanatlarýn bir kolunu oluþturmuþtur.
Türkiye'de yapýlan diðer el sanatlarý; Halýcýlýk, Kilimcilik ,Kumaþ Dokumacýlýðý, Çinicilik, Seramik - Çömlek Yapýmcýlýðý, Ýþlemecilik, Oya Yapýmcýlýðý, Deri Ýþçiliði, Müzik Aletleri, Yapýmcýlýðý, Taþ Ýþçiliði, Bakýrcýlýk, Sepetçilik, Örmecilik, Ahþap ve Aðaç Ýþçiliði, Mücevher, Cam Ýþlemeciliði, Metal Ýþlemeciliði olarak sayýlabilir. |
